Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα Πριν στις 16 Μαρτίου 2024.
Ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται σε διαδικασία συρρίκνωσης του παραγωγικού συστήματος, που σημαίνει ότι διαθέτει λιγότερα μέσα παραγωγής, δηλαδή κτιριακές εγκαταστάσεις που χρησιμεύουν στην παραγωγή, λιγότερο μηχανολογικό εξοπλισμό που παράγει προϊόντα, υποδομές για την μεταφορά και την αποθήκευση των εμπορευμάτων, και ό,τι άλλο χρησιμεύει στην παραγωγή. Ένας καπιταλισμός του οποίου η παραγωγική βάση συρρικνώνεται, δεν είναι είναι κάτι που παρατηρείται μεταξύ των χωρών του αναπτυγμένου καπιταλισμού, εκτός εάν πρόκειται για καταστροφή μετά από πόλεμο. Συνέβη, όμως, στην Ελλάδα από το 2008 έως σήμερα, εν καιρώ ειρήνης.
Στον δεύτερο τόμο του Κεφαλαίου, ο Καρλ Μαρξ αναπτύσσει τα σχήματα αναπαραγωγής του κεφαλαίου, και εκεί εξηγεί γιατί και πώς και υπό ποιές προϋποθέσεις ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η κεφαλαιοκρατική οικονομία δεν είναι μόνο παραγωγή εμπορευμάτων και κέρδους, είναι και ανασυγκρότηση του εαυτού της για τον επόμενο μήνα, για το επόμενο έτος, και στο διηνεκές. Εξετάζει λοιπόν δύο περιπτώσεις: Η πρώτη περίπτωση αναφέρεται στην απλή αναπαραγωγή του κεφαλαίου, όπου το οικονομικό σύστημα με αυθόρμητο τρόπο και χωρίς καμμία έξωθεν παρέμβαση, ανασυγκροτεί τον εαυτό του ταυτόσημο με αυτό που ήταν χθες. Η δεύτερη περίπτωση αναφέρεται στην διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου, όπου και πάλι το σύστημα ανασυγκροτεί τον εαυτό του πλην όμως σε μεγαλύτερη κλίμακα, μεγεθυμένο. Και φυσικά θα περίμενε κάποιος ότι ο Μαρξ θα ανέπτυσσε και μια τρίτη περίπτωση, δηλαδή ένα σχήμα συρρικνούμενης αναπαραγωγής του κεφαλαίου (σαν και αυτήν που έχουμε σήμερα στην Ελλάδα), όπου το οικονομικό σύστημα θα αναπαρήγαγε τον εαυτό του σε φθίνουσα κλίμακα. Ο Μαρξ όμως δεν αναλύει αυτήν την περίπτωση διότι αυτό, λέει, δεν είναι κάτι που παρατηρούμε στην κανονική λειτουργία του συστήματος, παρά μόνο σε περιόδους πολέμου, όταν μέρος του παραγωγικού συστήματος καταστρέφεται με τη βία, από παράγοντες εξωτερικούς ως προς την οικονομία. Η περίπτωση της Ελλάδας μετά το 2008, είναι δηλαδή μια πολύ σπάνια και για αυτό εντυπωσιακή εξαίρεση όπου το παραγωγικό σύστημα φθίνει σε καιρό ειρήνης, όχι επί ένα-δυό χρόνια, όπως συνέβη πρόσκαιρα σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού νότου μετά το 2008, αλλά επί δεκατέσσερα συναπτά έτη.
Και τι μας νοιάζει, εμάς, που συρρικνώνεται η παραγωγική βάση του ελληνικού καπιταλισμού; Όταν συρρικνώνεται το παραγωγικό σύστημα μιας χώρας, παρασύρει μαζί του στην παρακμή και την μισθωτή εργασία, μειώνει τους μισθούς, εμποδίζει την συντήρηση και την αναπαραγωγή των υποτελών κοινωνικών τάξεων, γιγαντώνει την φτώχεια και την υλική στέρηση, σπρώχνει στο περιθώριο έξω και μακριά από την αγορά εργασίας ένα πλήθος «περιττών» πληθυσμών. Μας νοιάζει επίσης, διότι σε τέτοιες συνθήκες παρακμής δημιουργείται ένα πλαίσιο ταξικού ανταγωνισμού πολύ ιδιαίτερο που θα πρέπει να το προσδιορίσουμε με ακρίβεια αν δεν θέλουμε να περιοριστούμε σε αμυντικούς αγώνες.
Ας δούμε, όμως, τώρα, πώς φαίνεται η συρρίκνωση του παραγωγικού συστήματος στα στατιστικά στοιχεία, διότι δεν αρκεί να λέμε κάτι, πρέπει και να το αποδεικνύουμε.
Αυτό που δείχνει την συρρίκνωση του παραγωγικού συστήματος είναι η μείωση του παγίου κεφαλαίου που έχει επενδυθεί στην ελληνική οικονομία (και το οποίο αναφέρεται στα στατιστικά στοιχεία ως καθαρό απόθεμα παγίου κεφαλαίου [1] και ως καθαρό απόθεμα παραγωγικού κεφαλαίου [2]). Το μέγεθος αυτό μας δείχνει (βλ. στο διάγραμμα) ότι το παραγωγικό σύστημα της Ελλάδας βρίσκεται, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, σε διαδικασία συρρίκνωσης από το 2009, χωρίς η φθίνουσα πορεία του να ανακοπεί ούτε για μία χρονιά.
Ο λόγος που συνέβη αυτό, είναι ότι ο ελληνικός καπιταλισμός ήταν σε διαδικασία αποεπένδυσης. Πιο συγκεκριμένα, οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου που έγιναν δεν επαρκούσαν για να αναπληρώσουν το φθαρμένο παραγωγικό δυναμικό που αποσύρεται από την παραγωγή (επειδή είναι πεπαλαιωμένο ή τεχνολογικά απαξιωμένο), και κατά μείζονα λόγο δεν επαρκούσαν για να το μεγεθύνουν. Το πάγιο κεφάλαιο είναι τώρα μειωμένο έναντι του 2008 κατά 14%, και θα χρειαζόταν περίπου μια δεκαετία για να κλείσει αυτήν την διαφορά, εάν μάλιστα υποθέσουμε ότι το μέλλον δεν μας επιφυλάσσει νέες αναταράξεις.
Με αυτά τα δεδομένα, ο ελληνικός καπιταλισμός έχει μία και μοναδική λύση προκειμένου να διατηρήσει την κερδοφορία του: την επιθετική, ατέρμονα και αδιαπραγμάτευτη απαξίωση της εργασίας. Αυτό επιδιώκει διαρκώς, και μέχρι στιγμής με επιτυχία. Επειδή δε, η αντιστροφή της παραγωγικής παρακμής θα απαιτήσει πολύ χρόνο, ο ελληνικός καπιταλισμός θα συνεχίσει να μας δείχνει για αρκετά ή για πολλά έτη ακόμη, το πιο απεχθές και επιθετικό πρόσωπό του. Αυτή είναι η στιγμή κατά την οποία οι αντικειμενικές συνθήκες θέτουν επιτακτικά το ζήτημα της αντικαπιταλιστικής αλλαγής και της ανάπτυξης της ιστορικής τάσης προς τον κομμουνισμό, και αυτά δεν μπορούν να γίνουν χωρίς στιβαρή κομμουνιστική οργάνωση που διεκδικεί την συγκρότηση των υποτελών κοινωνικών τάξεων σε κοινωνικό μπλοκ εξουσίας.
_________________
[1] Το συνολικό κεφαλαιακό απόθεμα παγίου κεφαλαίου είναι το σύνολο του παγίου κεφαλαίου που διεκδικεί και απολαμβάνει μερίδιο από την συνολική παραγόμενη υπεραξία. Δεν συμμετέχουν όμως αναγκαστικά όλα τα τμήματα αυτού του κεφαλαίου στην παραγωγή υπεραξίας (όπως π.χ. το πάγιο κεφάλαιο που είναι επενδυμένο στις κατοικίες).
[2] Το παραγωγικό απόθεμα παγίου κεφαλαίου, είναι το τμήμα εκείνο του συνολικού κεφαλαιακού αποθέματος παγίου κεφαλαίου που συμμετέχει με άμεσο τρόπο στην παραγωγή υπεραξίας.