Έλα, δούλεψε, φύγε. Ο νέος κώδικας μετανάστευσης για τις εποχικές ανάγκες της αγοράς εργασίας

<strong>Έλα, δούλεψε, φύγε.</strong> Ο νέος κώδικας μετανάστευσης για τις εποχικές ανάγκες της αγοράς εργασίας

Την 1η Απριλίου δημοσιεύτηκε ο ν.5038 (ΦΕΚ Α 81) με τίτλο «Κώδικας Μετανάστευσης». Πρόκειται για νόμο που έφερε εσπευσμένα προς ψήφιση στη Βουλή η κυβέρνηση της ΝΔ, λίγο πριν τις εκλογές, και με τον οποίο καταργεί τον προηγούμενο Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης (ν.4251/2014). Η απάλειψη της «κοινωνικής ένταξης» από τον τίτλο του νέου κώδικα δεν είναι τυχαία. Ωστόσο, για να κατανοήσουμε τον σκοπό της νομοθετικής πρωτοβουλίας της κυβέρνησης, θα πρέπει να δούμε τι έχει συμβεί στην αγορά εργασίας.

Οι ανάγκες της αγοράς εργασίας σε εργατικό δυναμικό

Αναζητούνται 280.000 εργατικά χέρια – Σε κατασκευές, τουρισμό και εστίαση είναι ο τίτλος του άρθρου της «Καθημερινής»[1], το οποίο δημοσιεύτηκε δύο μήνες πριν την ψήφιση του νέου Κώδικα Μετανάστευσης και επισημαίνει την έλλειψη εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα και μάλιστα σε κρίσιμους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, όπως ο τουρισμός/επισιτισμός και οι κατασκευές.«Ακόμη και πάνω από 100.000 εργαζόμενοι από τρίτες χώρες θα μπορούσαν να έρθουν στην Ελλάδα και να καλύψουν κενά σε θέσεις εργασίας που υπάρχουν σε ξενοδοχεία, σε καταστήματα από τον χώρο της εστίασης, σε συγκεκριμένες θέσεις στα μαγειρεία (π.χ. λάντζα), στους χώρους υποδοχής, ως σερβιτόροι αλλά και ως εργάτες γης», αναφέρει το άρθρο.

Επί της ουσίας, πρόκειται για ένα ακόμα άρθρο που μεταφέρει τις εκκλήσεις των επιχειρήσεων και των εργοδοτών προς το κράτος, για ανεύρεση εργατικού δυναμικού. Ήδη με το ξέσπασμα της πανδημίας, το ζήτημα της έλλειψης, αρχικά των εργατών γης και στη συνέχεια εργαζομένων στους κλάδους του τουρισμού/επισιτισμού, κατέλαβε μεγάλο χώρο της αρθρογραφίας. Σημαντικός, επίσης, ήταν (και είναι) ο αριθμός των κοινοβουλευτικών ερωτήσεων των πολιτικών κομμάτων προς τους αρμόδιους υπουργούς για την έλλειψη των εργατών γης.

Η αγορά εργασίας, παρά την υψηλή ανεργία, απέτυχε να εξασφαλίσει διαθέσιμη εργατική δύναμη και να την κατανείμει στους κλάδους εργασίας. Αυτό συνέβη, γιατί οι εργαζόμενοι/ες, δικαίως, αρνούνται να επιστρέψουν σε κλάδους στους οποίους οι όροι και οι συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένων και των αμοιβών, είναι υποβαθμισμένοι και δεν εξασφαλίζουν την αξιοπρεπή διαβίωσή τους. Μέρος αυτών των εργαζομένων, ημεδαπών και αλλοδαπών, αναζητεί καλύτερους όρους εργασίας σε άλλες εθνικές αγορές.

Αυτή την αποτυχία καλείται να ρυθμίσει το κράτος. Αυτό, λοιπόν, που οι επιχειρηματίες ζητούν από το κράτος, είναι να ασκήσει μεταναστευτική πολιτική για την εισαγωγή εργατικής δύναμης στην εγχώρια αγορά. Μάλιστα, υποδεικνύουν ως κατάλληλες χώρες προέλευσης των εργατών αυτές της Μέσης Ανατολής (Αίγυπτος, Μπαγκλαντές, Κατάρ, Ινδία). Άλλωστε, ένας από τους βασικούς στόχους της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής είναι η θέσπιση των όρων της εισόδου και της διαμονής των μεταναστριών και μεταναστών και η κατανομή τους στην αγορά εργασίας.

Το μεταναστευτικό δίκαιο κατά τη διάρκεια της πανδημίας

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις τέθηκαν σε κίνδυνο λόγω της αδυναμίας εισόδου των μεταναστών εργατών γης. Η κυβέρνηση της ΝΔ νομοθετούσε διαρκώς, προκειμένου να διασφαλίσει στους εργοδότες αλλοδαπό εργατικό δυναμικό. Πρόκειται για ρυθμίσεις που δημιούργησαν ένα παράλληλο μεταναστευτικό δίκαιο, βασιζόμενο αποκλειστικά σε κατά παρέκκλιση και κατ’ εξαίρεση διαδικασίες.
Με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου[2] θεσπίστηκε από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, με υπουργό τον Μ. Βορίδη, κατά παρέκκλιση διαδικασία για την είσοδο αλλοδαπών πολιτών από χώρες που απαλλάσσονται από την υποχρέωση θεώρησης εισόδου[3], με σκοπό την εποχική εργασία στην αγροτική οικονομία. Με τη διαδικασία αυτή επιτρέπεται η είσοδος των μεταναστών εργατών στη χώρα, χωρίς τη διαμεσολάβηση του αρμόδιου προξενείου και την έκδοση θεώρησης εισόδου με σκοπό την εργασία. Η αίτηση του εργοδότη συνοδεύεται από υπεύθυνη δήλωση με την οποία δηλώνει ότι θα τηρήσει τις σχετικές υποχρεώσεις του (σύναψη σύμβασης εργασίας, παροχή καταλύματος κ.τ.λ.).

Ο αριθμός των θέσεων εργασίας που μπορούν να καλυφθούν από μετανάστες αποσυνδέεται από τη διαδικασία με την οποία το κράτος παρεμβαίνει για να καθορίσει τον όγκο[4] (δηλαδή τον ανώτατο αριθμό) των μεταναστ(ρι)ών που θα εισέλθει στην εθνική αγορά εργασίας. Μια θεμελιώδης διαφοροποίηση σε αυτή την κατά παρέκκλιση διαδικασία αφορά στην κατάργηση της υποχρέωσης του εργοδότη αφενός να συνάψει έγγραφη σύμβαση εργασίας, πριν την είσοδο του μετανάστη, προκειμένου να διασφαλιστεί η νομιμότητα της εργασιακής σχέσης, και αφετέρου να υποβάλλει σχετικά δικαιολογητικά για την παροχή καταλύματος στον εποχικά εργαζόμενο[5].

Με πληθώρα τροποποιήσεων αυτή η κατά παρέκκλιση διαδικασία παρατείνεται έως και τις 31/12/2023[6]. Συνεπώς, κατά τη διάρκεια της πανδημίας θεσπίζεται ένα παράλληλο σύστημα μετάκλησης, που πρακτικά αφορά τους Αλβανούς εργάτες γης, το οποίο παρακάμπτει τους νομικούς/διοικητικούς περιορισμούς στην είσοδο του εργατικού δυναμικού και απαλλάσσει (και τυπικά) τους εργοδότες από τις υποχρεώσεις τους προς τον εποχικά εργαζόμενο στον κλάδο της αγροτικής οικονομίας. Ταυτόχρονα, με νομοθετική ρύθμιση, δίνεται η δυνατότητα στους εργοδότες να «αξιοποιήσουν» τους μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα, χωρίς χαρτιά, ως εργάτες γης. Αξίζει να σημειωθεί ότι, με την εν λόγω διαδικασία, δεν εκδίδεται νόμιμος τίτλος διαμονής ή εργασίας· αρκεί η ηλεκτρονική αίτηση του εργοδότη για να του δοθεί η δυνατότητα να τους χρησιμοποιήσει για τρεις μήνες, όσο δηλαδή διαρκεί η συγκομιδή των αγροτικών προϊόντων[7].

Η τροποποίηση των σχετικών διατάξεων για την εποχική εργασία των μεταναστών[8] θέσπισε μια άδεια διαμονής πενταετούς διάρκειας και επέκτεινε την εποχική απασχόληση σε εννέα μήνες, εντός του έτους. Πρόκειται για την επέκταση της προσωρινότητας της διαμονής, η οποία επιτρέπει την εννεάμηνη προσωρινή διαμονή για εποχική εργασία εντός του έτους, με την υποχρέωση αποχώρησης από την ελληνική επικράτεια. Η τροποποίηση αυτή αποτελεί την νομική βάση για την εφαρμογή της διμερούς συμφωνίας που συνήψε η κυβέρνηση με το Μπαγκλαντές. Οι εν λόγω διαδικασίες εντάσσουν το σύνολο των μετακαλούμενων εργαζομένων για εποχική εργασία στην αγροτική οικονομία, στο σύστημα πληρωμής και ασφάλισης του εργόσημου. Ουσιαστικά, απαλλάσσουν τους εργοδότες από την όποια υποχρέωση απορρέει από το ισχύον εργατικό δίκαιο.

Μια κυβέρνηση, που έχει ενσωματώσει ακραία εθνικιστικά στοιχεία στους κόλπους της και που ο πρωθυπουργός θα είναι υποψήφιος βουλευτής στον Έβρο «για λόγους συμβολικούς και ουσιαστικούς», κατά δήλωσή του, διαβεβαιώνοντας το εκλογικό του ακροατήριο ότι ο φράχτης του Έβρου θα επεκταθεί για να αποτρέψει τους εισβολείς στη χώρα, ανοίγει διάπλατα τα σύνορα όταν πρόκειται να καλυφθούν ανάγκες συγκεκριμένων κατηγοριών εργοδοτών…

«Εποχικοί νομάδες»

Αυτή η πολιτική ανοίγματος των συνόρων και «χαλάρωσης» του κρατικού ελέγχου της νομιμότητας της εισόδου και της παραμονής των αλλοδαπών εργαζομένων δεν είναι καθόλου αντιφατική. Η μη ρύθμιση του νομικού καθεστώτος, η απαλλοτρίωση των κοινωνικών/ασφαλιστικών δικαιωμάτων, η υπερ-εκμετάλλευση και η επισφαλής εργασία των μεταναστών και μεταναστριών παρέχουν φθηνό εργατικό δυναμικό στις ελληνικές επιχειρήσεις. Είναι το εργατικό δυναμικό που ενδέχεται να διασφαλίσει την απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς εργασίας, ειδικότερα στην αγροτική οικονομία, η οποία εξαρτάται αποκλειστικά από την εργασία των μεταναστών. Το αλλοδαπό εργατικό δυναμικό είναι χρήσιμο και αναγκαίο.

Ωστόσο, σε αυτή τη συγκυρία της προεκλογικής περιόδου, η συγκράτηση των ακροδεξιών ψηφοφόρων είναι στόχος για την κυβέρνηση. Η κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων για εργασία μπορεί να εξασφαλιστεί με την είσοδο μεταναστών/μεταναστριών, όχι όμως και με τη μόνιμη διαμονή τους. Η διμερής συμφωνία με το Μπαγκλαντές, πιλότος για τη μεταναστευτική πολιτική του κράτους, δημιουργεί το καθεστώς του «εργαζόμενου νομά».
Η κινητικότητα αυτού του εργατικού δυναμικού δεν οφείλεται στη συχνή αλλαγή των επαγγελμάτων τους, αφού η ελληνική μεταναστευτική νομοθεσία του επιφυλάσσει κλαδικό εγκλωβισμό και εσωτερικό γεωγραφικό περιορισμό. Οφείλεται στην εγκαθίδρυση ενός συστήματος διαρκούς κινητικότητας των εργαζομένων, με το οποίο εξασφαλίζεται η προσωρινή διαμονή με σκοπό την εργασία και αποφεύγεται η μόνιμη διαμονή τους. Η παραμονή τους στην Ελλάδα συναρτάται με την εποχικότητα της εργασίας που καλούνται να εκτελέσουν. Ταυτόχρονα, το σύστημα αυτό εξασφαλίζει την επιστροφή τους στις χώρες καταγωγής τους.

Ο νέος κώδικας της κυβέρνησης, ο οποίος ψηφίστηκε λίγο πριν το ξεκίνημα της τουριστικής σεζόν, ενσωματώνει τις τροποποιήσεις στην εποχική εργασία των μεταναστών και διατηρεί την κατά παρέκκλιση διαδικασία. Άλλωστε, η ανάλυση συνεπειών ρύθμισης του νομοσχεδίου αναφέρει: «[…]είναι φανερό ότι η υφιστάμενη διαδικασία μετάκλησης πολιτών τρίτων χωρών δεν έχει καταφέρει να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, με αποτέλεσμα επιχειρήσεις πολλών κλάδων της οικονομίας να μην δύνανται να καλύπτουν τις ανάγκες τους με εποχικό ή άλλο εξειδικευμένο προσωπικό». Πρόκειται για νομοθετική πρωτοβουλία η οποία, μεταξύ άλλων, υπόσχεται, προεκλογικά στους εργοδότες ότι θα δώσει λύση στο πρόβλημα των ελλείψεων της αγοράς εργασίας.

Η νέα ρύθμιση

Οι πιέσεις των εργοδοτών στον κλάδο του τουρισμού οδήγησαν την κυβέρνηση σε νέα νομοθετική ρύθμιση, η οποία δημοσιεύτηκε στις 7 Μαρτίου του 2023 και επιτρέπει για πρώτη φορά την εποχική εργασία των μεταναστών και στον κλάδο του τουρισμού[8]. Στις 3 Απριλίου δημοσιεύτηκε η νέα κοινή υπουργική απόφαση με την οποία κατανέμονται 147.925 θέσεις εργασίας ανά περιφέρεια οι οποίες μπορούν να καλυφθούν από αλλοδαπό εργατικό δυναμικό με τη διαδικασία της μετάκλησης. Οι ειδικότητες, πλέον, αφορούν την αγροτική οικονομία, τον κατασκευαστικό τομέα και τον τομέα του τουρισμού/επισιτισμού.

Σε σχετικό δελτίο τύπου[9], ο Υπουργός Εργασίας σπεύδει να καθησυχάσει το εκλογικό του ακροατήριο δηλώνοντας ότι παρά το γεγονός ότι τα αιτήματα των εργοδοτών ανήλθαν σε 380.000 θέσεις εργασίας, εν τέλει, εγκρίθηκαν πολύ λιγότερα, «προκειμένου αφενός να μην θίγεται η απασχόληση Ελλήνων εργαζομένων (ή από τις χώρες της ΕΕ) και αφετέρου να καλύπτονται οι ανάγκες των επιχειρήσεων οι οποίες σε συγκεκριμένους κλάδους είναι αυξημένες σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια».

Γεγονός είναι ότι, παρά τις δηλώσεις του υπουργού Εργασίας, ούτε η νέα αύξηση του κατώτατου μισθού ούτε οι μεταναστευτικές πολιτικές θα καταφέρουν να καλύψουν τις ανάγκες σε εργασία στους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, διότι η φυγή ημεδαπών και αλλοδαπών εργαζομένων συνεχίζεται. Κοινή συνείδηση ντόπιων και αλλοδαπών εργαζομένων είναι η απαλλοτρίωση των κοινωνικών/ασφαλιστικών δικαιωμάτων τους και η υποβάθμιση των όρων εργασίας και διαβίωσης.

Γεγονός είναι ότι η υποχρέωση των εργοδοτών για παροχή κατάλληλου καταλύματος στους εποχικούς εργαζόμενους στον τουρισμό/επισιτισμό αποτελεί κενό γράμμα, εφόσον η σχετική υγειονομική διάταξη έχει καταργηθεί και δεν υπάρχει κάποια άλλη διάταξη στην οποία να ορίζονται οι προϋποθέσεις του «κατάλληλου καταλύματος» και δεν γίνεται κανένας έλεγχος.

Γεγονός είναι ότι οι μετανάστες εποχικά εργαζόμενοι δεν καλύπτονται από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας (εργατοτεχνιτών οικοδόμων) και τις τοπικές συλλογικές συμβάσεις ξενοδοχοϋπαλλήλων (Σαντορίνης, Ρόδου κ.τ.λ.) που είναι σε ισχύ, διότι δεν έχουν κηρυχτεί υποχρεωτικές από τον υπουργό Εργασίας. Ισχύουν για τα μέλη των οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών που δεσμεύονται από αυτές και για τους νεοπροσλαμβανόμενους που είναι μέλη των αντίστοιχων οργανώσεων.

Γεγονός είναι ότι η εργασιακή εκμετάλλευση, η εργοδοτική παραβατικότητα, η απουσία μέτρων ασφάλειας και υγείας για τους ημεδαπούς και μετανάστες εργαζόμενους/ες θα κυριαρχήσουν και αυτή τη σεζόν στη βαριά βιομηχανία της χώρας.

Γεγονός είναι ότι οι υποστελεχωμένες υπηρεσίες του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας, ιδίως στην περιφέρεια, δεν δύνανται να ελέγξουν τις συνθήκες και τους όρους εργασίας των Ελλήνων και μεταναστών εργαζομένων.

Τα συνδικάτα, πλέον, καλούνται να δώσουν μια διπλή μάχη. Τη μάχη για τα δικαιώματα των Ελλήνων αλλά και των μεταναστών εργαζομένων. Μια μάχη που πρέπει να συμπεριλάβει στον πυρήνα των διεκδικήσεων τη νομιμοποίηση και τα ίσα δικαιώματα. Αυτή η μάχη μπορεί να κερδηθεί όταν δίνεται με όρους αλληλεγγύης και συνείδησης των κοινών συλλογικών συμφερόντων.

 

1 https://www.kathimerini.gr/economy/562261927/anazitoyntai-280-000-ergatika-cheria-se-kataskeyes-toyrismo-kai-estiasi/

2ΦΕΚ Α΄90/01-05-2020 δημοσιεύθηκε Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, η οποία κυρώθηκε στο άρθρο 2 του ν. 4690/2020 (ΦΕΚ Α΄104/30-5-2020) (άρθρο 42 του Μέρους Θ΄ της ΠΝΠ).

3Από τις 15 Δεκεμβρίου 2010, οι Αλβανοί πολίτες, κάτοχοι βιομετρικού διαβατηρίου, ταξιδεύουν χωρίς θεώρηση στα κράτη Schengen

4Άρθρο 11 του ν.4251/2014 καθορίζει τη διαδικασία για τον καθορισμό  του ανώτατου αριθμού αριθμού των θέσεων εργασίας που μπορούν να καλυφθούν με τη διαδικασία της μετάκλησης (πρόσκληση εργοδότη) για εργασία μεταναστών. Εκδίδεται Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) με την οποία κατανέμονται οι θέσεις και οι ειδικότητες ανά περιφερειακή ενότητα.

5Οι υποχρεώσεις αυτές του εργοδότη απορρέουν από κοινοτική οδηγία για την εποχική απασχόληση των μεταναστών η οποία ενσωματώθηκε στον ν.4251/2014.

6Άρθρο 16 του ν. 4783/2021 (Α΄38), παρατείνει την κατά παρέκκλιση διαδικασία  ως τις 30 Σεπτεμβρίου 2021,με το άρθρο 18 του ν. 4859/21 (Α΄228)παρατάθηκε ως 31 Δεκεμβρίου 2021, με το άρθρο 94 του ν. 4915/202259 (άρθρο 94), η σχετική προθεσμία επεκτείνεται μέχρι 30 Σεπτεμβρίου του 2022,  στη συνέχεια με νέα παράταση μέχρι 31 Μαρτίου του 2023 και τέλος με τον νέο Κώδικα που ψηφίστηκε την 1η Απριλίου , άρθρο 177 παρ 12, παρατείνεται ως τις 31/12 /2023.

7Με τον ν. 4950/2022 με τίτλο «Απασχόληση πολιτών τρίτων χωρών στην αγροτική οικονομία-Τροποποίηση του άρθρου δέκατου έκτου του ν. 4783/2021»,προστίθεται νέο εδάφιο 1α στην πρώτη παράγραφο το άρθρου, στην οποία αναφέρεται ότι με την «κατά παρέκκλιση διαδικασία» της αίτησης της παρ. 1  «μπορούν να διαμείνουν και απασχοληθούν και πολίτες τρίτων χωρών, οι οποίοι βρίσκονται στη χώρα και το καθεστώς διαμονής τους δεν έχει ρυθμιστεί».

8Με τον ν.4915/2022  αναμορφώνεται το άρθρο 13 του ν.4251/2014 και εισάγεται το άρθρο 18Α.

9 Με κοινή υπουργική απόφαση (ΦΕΚ Β’ 1314/7.3.2023) εντάσσεται για πρώτη φορά ο κλάδος του τουρισμού στην εποχική εργασία.

10 https://ypergasias.gov.gr/sto-epipedo-tis-proigoumenis-dietias-oi-metakliseis-ergazomenon-apo-trites-chores-gia-tin-periodo-2023-2024/

+ posts