Επιλέξαμε να μεταφράσουμε και να δημοσιοποιήσουμε αυτό το κείμενο από το Lancet για δύο λόγους: Πρώτο, γιατί είναι από μόνο του εντυπωσιακό -πέρα από ουσιαστικό και γόνιμο- ένα περιοδικό ιατρικής διεθνούς κύρους να αναφέρεται κολακευτικά στον μαρξισμό, και στην ικανότητά του να εμπνεύσει προβληματισμούς και γόνιμες ιδέες για την ιατρική όχι με τη στενή έννοια του όρου, ως επιστήμη, αλλά ως τομέα παραγωγής και παροχής υπηρεσιών υγείας˙ δεύτερο γιατί αυτό παραπέμπει σε μια «επανανομιμοποίηση» του μαρξισμού στον χώρο των κοινωνικών επιστημών και των κοινωνικών αναγκών.
Το κείμενο τελειώνει με την εύγλωττη φράση: «Καθώς πλησιάζει η επέτειος των διακοσίων χρόνων από τη γέννησή του, μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι η ιατρική έχει πολλά να μάθει από τον Μαρξ». Αρχίζει όμως με έναν πρόλογο που παραπέμπει ευθέως στις «αντιολοκληρωτικές» θεωρίες που ενοχοποιούν όχι μόνο τον μαρξισμό, την Κομμούνα και την Οκτωβριανή επανάσταση, αλλά και τη Γαλλική επανάσταση, για τις σταλινικές δικτατορίες και, ακόμη χειρότερα, για τα καθεστώτα του «σταλινισμού της αγοράς» όπως αυτό της σημερινής Κίνας. Παραβλέψαμε τον ατυχή αυτόν πρόλογο -με τον οποίο προφανώς διαφωνούμε- για να παρουσιάσουμε ένα ενδιαφέρον κατά τα άλλα κείμενο και θέμα.
Από το διεθνές περιοδικό ιατρικής Lancet, 04 Νοεμβρίου 2017 του Richard Horton
Το άρθρο στο πρωτότυπο: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)32805-2
Όταν ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ (Xi Jinping) απευθύνθηκε πριν από ένα μήνα στο 19ο Εθνικό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, έκανε λόγο για «την επιστημονική αλήθεια του μαρξισμού-λενινισμού». Όπως ανέφερε ο Πρόεδρος Σι, το θεμέλιο μιας υγιούς Κίνας θα είναι ο μαρξισμός (με κινεζικά χαρακτηριστικά). Ποιος θα τολμούσε σήμερα στη Δύση να δοξάσει τον Καρλ Μαρξ ως σωτήρα της ευεξίας μας; Ο Μαρξ είναι νεκρός εδώ και πολύ καιρό. Το σώμα του πέθανε στις 14 Μαρτίου 1883. Το πνεύμα του πέθανε το 1991, καθώς η Σοβιετική Ένωση συρρικνώθηκε σε ένα νέο ανεξάρτητο ρωσικό κράτος. Το κομμουνιστικό πείραμα τραύλιζε, παράπαιε και τελικά χρεωκόπησε. Και η κληρονομιά του; Όπως έγραψε ο Μισέλ Καζάτσκιν (Michel Kazatchkine) στο The Lancet τον προηγούμενο μήνα, το σύστημα υγείας στη σοβιετική εποχή «επιδεινώθηκε ραγδαία» κατά τα τελευταία της χρόνια, οδηγώντας σε «ανεπαρκή διαθεσιμότητα ιατρικών φαρμάκων και τεχνολογιών, ανεπαρκώς συντηρούμενες υποδομές, υποβαθμιζόμενη ποιότητα υγειονομικής περίθαλψης και μειούμενο προσδόκιμο ζωής».
Αλλά είναι σωστό να στείλουμε τον Μαρξ στα αζήτητα της ιστορίας της υγείας; H 5η Μαΐου 2018 είναι η επέτειος των διακοσίων χρόνων από τη γέννηση του Μαρξ. Είναι μια ευκαιρία να επανεκτιμήσουμε τη συμβολή του Μαρξ στην ιατρική και να διαπιστώσουμε αν η επιρροή του είναι τόσο επιζήμια όσο διατείνονται κάποιες σύγχρονες απόψεις.
Οι ιστορίες της ιατρικής και του μαρξισμού είναι διαπλεκόμενες, στενές και μακρόχρονες. Η δημόσια υγεία ήταν η μαία του μαρξισμού. Η κατάστασητης εργατικής τάξης στην Αγγλία (1845) του Φρίντριχ Ένγκελς αποκάλυψε το ανθρώπινο κόστος του καπιταλισμού. Ο πρώην αρχισυντάκτης του NEJM, Μπαντ Ρίλμαν (Bud Relman), επινόησε τον όρο «ιατρικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα», απηχώτας τις μαρξιστικές ανησυχίες σχετικά με την εμπορευματοποίηση όλων όσων μας ενδιαφέρουν περισσότερο στη ζωή μας. Ο Χάουαρντ Ουέιτζκιν (Howard Waitzkin) το διατύπωσε, σε μια δημοσίευση του 1978 στα Annals of Internal Medicine, υπό τον τίτλο «Μια μαρξιστική άποψη της ιατρικής περίθαλψης», ως εξής: «Η μαρξιστική άποψη αμφισβητεί το κατά πόσο είναι εφικτό να προκύψουν σημαντικές βελτιώσεις στο σύστημα υγείας χωρίς θεμελιώδεις αλλαγές στην ευρύτερη κοινωνική τάξη πραγμάτων. Ο Economist, που πολύ δύσκολα θα τον θεωρούσαμε προμαχώνα της αριστερής σκέψης, έγραφε νωρίτερα φέτος ότι «έχουμε να μάθουμε πολλά πράγματα από τον Μαρξ. Πράγματι, πολλά από όσα είπε ο Μαρξ φαίνονται καθημερινά όλο και πιο επίκαιρα.” Ο Βόλφγκανγκ Στρέεκ (Volfgang Streeck), στο βιβλίο του με τον προκλητικό τίτλο Πώς θα τελειώσει ο καπιταλισμός; (2016), χρησιμοποιεί ιατρικές μεταφορές για να περιγράψει τα «πολλαπλά ταυτόχρονα νοσήματα που αντιμετωπίζει ο καπιταλισμός από την εποχή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007. Ο καπιταλισμός έχει συσσωρεύσει ένα σύνολο σημείων χωλότητας και έχει εξαντλήσει το οπλοστάσιο των θεραπειών του, υποστηρίζει o Στρέεκ. Ένας πρώην οικονομολόγος του ΔΝΤ, ο Κεν Ρόγκοφ (Ken Rogoff), ο έγραφε το 2005 ότι «η επόμενη μεγάλη μάχη μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού θα διεξαχθεί για την ανθρώπινη υγεία και το προσδόκιμο ζωής». Η πρωθυπουργός της Βρετανίας, Tερέζα Μέι, έχει δηλώσει ότι ο καπιταλισμός είναι «ο μεγαλύτερος παράγοντας συλλογικής ανθρώπινης προόδου που δημιουργήθηκε ποτέ».
Όμως, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, ειδικά οι νεότερες γενιές, πιστεύουν ότι οι οικονομίες που βασίζονται μόνο στις ελεύθερες αγορές δεν είναι απαραίτητα το καλύτερο μέσο για τη διασφάλιση δικαιότερων ή υγιέστερων κοινωνιών. Η νέα πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας, Τζασίντα Άρντερν, σημείωνε τον προηγούμενο μήνα ότι, “όταν επιτρέπετε στις αγορές να αποφασίζουν για τη μοίρα των λαών σας (…) αυτό δεν εξυπηρετεί μια χώρα ή τους ανθρώπους ικανοποιητικά.” Οι μαρξιστικές ιδέες έχουν επανέλθει στο δημόσιο πολιτικό διάλογο.
Όπως υποστήριξε ο Τέρι Ίγκλετον (Terry Eagleton) στο Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο (2011), αντικείμενο του μαρξισμού δεν είναι η βίαιη παγκόσμια επανάσταση, οι τυραννικές δικτατορίες ή οι ανέφικτες ουτοπικές φαντασιώσεις. Νομίζω ότι ο Μαρξ είναι σημαντικός για την ιατρική για τρεις λόγους. Πρώτον, ο Μαρξ προσφέρει μια κριτική της κοινωνίας, μια μέθοδο ανάλυσης, που επιτρέπει την εξήγηση των ανησυχητικών τάσεων στη σύγχρονη ιατρική και τη δημόσια υγεία – τις ιδιωτικοποιημένες οικονομίες υγείας, τη δύναμη των συντηρητικών επαγγελματικών ελίτ, τη διάδοση μιας άκριτης εμπιστοσύνης στις δυνατότητες της τεχνολογίας (techno-optimism), τον καπιταλισμό της φιλανθρωπίας, τις βαρύνουσας σημασίας πολιτικές παραμέτρους της υγείας, τις νεοϊμπεριαλιστικές τάσεις της παγκόσμιας υγείας, τους προϊοντοστρεφείς ορισμούς της νόσου, και τον αποκλεισμό στιγματισμένων κοινοτήτων από τις κοινωνίες μας. Αυτές οι πτυχές της υγειονομικής περίθαλψης του 21ου αιώνα διερευνώνται και ερμηνεύονται καλύτερα μέσω ενός μαρξιστικού φακού.
Δεύτερον, ο μαρξισμός υπερασπίζεται ένα σύνολο αξιών: Την ελεύθερη αυτοδιάθεση του ατόμου, μια δίκαιη κοινωνία, το τέλος της εκμετάλλευσης, την εμβάθυνση των δυνατοτήτων συμμετοχής του κοινού στη διαμόρφωση συλλογικών επιλογών, την άρνηση αποδοχής του αναλλοίωτου της ανθρώπινης φύσης και την πίστη στην ικανότητά μας να αλλάζουμε, και τη διατήρηση της αίσθησης της αλληλεξάρτησης και του αδιαίρετου τoυ κοινού μας ανθρώπινου γένους.
Τέλος, ο μαρξισμός είναι μια πρόσκληση για δέσμευση, μια πρόσκληση για συμμετοχή στον αγώνα για την προστασία των αξιών που μας ενώνουν. Δεν χρειάζεται να είστε μαρξιστής για να εκτιμήσετε τον Μαρξ. Καθώς πλησιάζει η επέτειος των διακοσίων χρόνων από τη γέννησή του, μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι η ιατρική έχει πολλά να μάθει από τον Μαρξ.
