Οι σύνδεσμοι φαίνονται στο κείμενο με κόκκινο χρώμα.
Enclosures
Οι ευγενείς και οι αστοί (…) δεν αφήνουν γη για καλλιέργεια, περιφράσσουν τα πάντα ως βοσκοτόπια, ρίχνουν τα σπίτια, γκρεμίζουν τις κωμοπόλεις, και δεν αφήνουν τίποτα όρθιο, παρά μόνο την εκκλησία για να την κάνουν στάβλο για πρόβατα. [Κλείνουν] πολλές χιλιάδες στρέμματα γης μαζί μέσα σε ένα φράχτη, και οι γεωργοί εκδιώκονται από τα δικά τους.
Thomas Moore, Utopia
Η Αριστερά δεν συνηθίζει να μιλάει για την ιδιωτική ιδιοκτησία και ας έχει αυτή κεντρικό λόγο στην μαρξιστική θεωρητική παράδοσή μας. «Οι αιτίες [του δυστυχήματος στα Τέμπη, ΗΙ] είναι: η περιβόητη “απελευθέρωση” της αγοράς με βάση τις κατευθύνσεις της ΕΕ, η εμπορευματοποίηση των συγκοινωνιών, ο τεμαχισμός του ΟΣΕ και η ιδιωτικοποίηση των κερδοφόρων κομματιών του, η τεράστια υποστελέχωση σε προσωπικό και οι τεράστιες ελλείψεις σε μέτρα ασφαλείας και υποδομές του κρατικού ΟΣΕ», είπε ο Δημήτρης Κουτσούμπας στην ομιλία του σε εκδήλωση για τα 100 χρόνια της Κοκκινιάς.
Παραδόξως, το συμπέρασμα που απορρέει από την εκτίμηση αυτή για τις αιτίες του δυστυχήματος, με την οποία κανένας στην Αριστερά δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει -κάθε άλλο, δεν οδηγεί την ηγεσία του ΚΚΕ σε κάποια απαίτηση αλλαγής του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των σιδηροδρόμων. Για την βραχυχρόνια και μεσοπρόθεσμη διάρκεια, το ΚΚΕ δηλώνει απλώς ότι «δεν πρόκειται να επιτρέψει να συγκαλυφθεί το έγκλημα στα Τέμπη, να τη βγάλει φτηνά η πολιτική που εξοντώνει, δολοφονεί». Όσο για την μακροχρόνια διάρκεια, που αναφέρεται σε ένα μάλλον μακρινό μέλλον, το ΚΚΕ θέλει «να γίνει η οργή του εργατικού-λαϊκού κόσμου απόφαση ανατροπής του σάπιου εκμεταλλευτικού συστήματος που γεννά αυτές τις τραγωδίες». Ζητήματα σαν και αυτά που θέτει το δυστύχημα στα Τέμπη, θα λυθούν λοιπόν σε ένα μάλλον μακρινό μέλλον, στον σοσιαλισμό. Δεν είναι σκοπός αυτού του άρθρου να απαντήσει στο ερώτημα κατά πόσο ανήκει στην λενινιστική παράδοση μια τέτοια στρατηγική ή αν αποτελεί μια ακόμη εκδοχή της θεωρίας των σταδίων, αλλά να επισημάνει ότι πιθανότατα η μεγάλη μάζα του κόσμου που κινητοποιήθηκε εξαιτίας του δυστυχήματος, αναφέρεται, όπως και το ΚΚΕ (και σε κάποιο βαθμό εξαιτίας του) απλώς στην άρνηση της συγκάλυψης και στην απαίτηση να αποδοθούν δίκαια οι ευθύνες.
Η σχετική τοποθέτηση του Μετώπου Ευρωπαϊκής Ρεαλιστικής Ανυπακοής 25 είναι αμφιλεγόμενη, διότι ο Γιάνης Βαρουφάκης, όποτε τον βλέπουμε να μιλάει στην τηλεόραση, αναφέρεται στους δυσμενείς όρους με τους οποίους έγινε η ιδιωτικοποίηση των ελληνικών σιδηροδρόμων, λες και εάν είχε γίνει με ευνοϊκούς όρους, θα έπρεπε να ήμασταν ικανοποιημένοι. Πρέπει κάποιος να επιχειρήσει αναζήτηση με το μικροσκόπιο στην σελίδα του ΜεΡΑ25 για να διαπιστώσει ότι πράγματι αναφέρεται εκεί κάπου και το ζήτημα της αλλαγής ιδιοκτησίας των σιδηροδρόμων. Εξάλλου στις «7+1 τομές» του ΜέΡΑ25, που επέχουν θέση εκλογικού προγράμματος, δεν αναφέρεται κάτι για τους σιδηροδρόμους ενώ για άλλους τομείς της οικονομίας αναφέρονται διάφορες εθνικοποιήσεις και κοινωνικοποιήσεις (με τον αμφιλεγόμενο τρόπο που ο Γιάνης Βαρουφάκης μπορεί να εννοεί τις λέξεις, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία).
Τελικά, μόνο η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά με τις μικρές δυνάμεις της θέτει ορθά-κοφτά το ζήτημα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των σιδηροδρόμων, όχι σε κάποιο σοσιαλιστικό υπερπέραν αλλά εδώ και τώρα.
Αυτή είναι η κατάσταση των πραγμάτων στην ελληνική Αριστερά, ενώ οι αστικές τάξεις ανά τον πλανήτη αναπτύσσουν, ήδη τριάντα χρόνια τώρα, έντονη προσπάθεια υπαγωγής των δημόσιων αγαθών και των κοινών αγαθών σε καθεστώς αποκλειστικής, ιδιωτικής, ιδιοκτησίας. Πρόκειται για διαδικασία της οποίας εντυπωσιακά χαρακτηριστικά είναι η επιτάχυνση μετά το 2000 και η επέκταση στις πιο απίθανες σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας, σφαίρες οι οποίες ποτέ πριν δεν υπόκειντο στην αποκλειστική ιδιωτική ιδιοκτησία και νομή.
Είναι η στιγμή να μιλήσουμε για την ιδιωτική ιδιοκτησία
Τα αποκλειστικά ιδιωτικά δικαιώματα επί των κοινών αγαθών, εκτείνονται από «παραδοσιακά» αγαθά, κυρίως φυσικούς πόρους που είχαν μέχρι πρότινος τον χαρακτήρα κοινού αγαθού (ανήκαν δηλαδή σε όλους), από το νερό έως τις επιστημονικές γνώσεις, που χρησιμοποιούσε μεν ανέκαθεν το κεφάλαιο ως δωρεάν παραγωγική δύναμη, πλην όμως τώρα επιδιώκει και επιτυγχάνει να τις μετατρέψει, μαζικά, σε ιδιωτική ιδιοκτησία με τις πατέντες που κατοχυρώνουν αποκλειστικά ιδιωτικά δικαιώματα επί των γνώσεων. Από τους ζωντανούς οργανισμούς και την αναπαραγωγή τους, που δεν θεωρούνται πλέον αυτοσκοπός αλλά κατοχυρώνονται ως πεδία αξιοποίησης του κεφαλαίου, μέχρι τις δραστικές ουσίες των φαρμάκων, τις οποίες οι επιχειρήσεις κατοχυρώνουν γράφοντας στα παλιά τους υποδήματα το δημόσιο συμφέρον (βλ. Pfizer με φάρμακο για τον Covid που τελικά έχει λάβει μόνο ένα περιορισμένο ποσοστό ηλικιωμένων που ασθένησαν), από τους σπόρους που πρέπει να αγοράζουν οι αγρότες (και επειδή είναι οι σπόροι του κεφαλαίου, είναι δικοί του και μπορεί να τους κάνει ό,τι επιθυμεί, μπορεί κιόλας να τους μετατρέπει γενετικά), μέχρι τους αλγόριθμους (ενώ οι επιχειρήσεις παλαιότερα κατοχύρωναν μόνο το τελικό προϊόν, π.χ. τα windows ή το excel), τα μουσεία, τις βιβλιοθήκες και άλλα. Στο τομέα των πνευματικών δικαιωμάτων, οι κεφαλαιοκράτες επεκτείνουν τα αποκλειστικά δικαιώματά τους σε απροσδόκητους τομείς που ξεκινούν από φωτογραφίες από τα κοινωνικά κινήματα έως σε αφίσες και πίνακες της ρώσικης πρωτοπορίας της επαναστατικής περιόδου του σοβιετικού καθεστώτος (θυμίζοντας αναπόφευκτα το γνωστό απόφθεγμα για το σχοινί).
Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η επιτάχυνση αυτής της διαδικασίας επέκτασης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, είχε ως αφετηρία της την εμβληματική δικαστική υπόθεση Diamond versus Chakrabarty το 1980. Ωστόσο οι απαρχές της βρίσκονται στην πρωταρχική συσσώρευση του κεφαλαίου όπως την περιγράφει ο Μαρξ στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου αναφερόμενος στην απαλλοτρίωση του αγροτικού πληθυσμού. Πρωταρχική μεν, επανεμφανιζόμενη δε όταν ο καπιταλισμός την χρειάζεται.
Η επέκταση του αποκλειστικού ιδιωτικού δικαιώματος της ιδιοκτησίας δεν περιορίζεται, βεβαίως, στο κοινά αγαθά αλλά περιλαμβάνει, μέσω των ιδιωτικοποιήσεων, και τα δημόσια αγαθά, στα οποία εξ ορισμού πρέπει να έχει πρόσβαση κάθε πολίτης: ενέργεια, μεταφορές, οδοί, λιμάνια και λοιπές υποδομές, υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας κ.λπ. Είναι η στιγμή, λοιπόν, να μιλήσουμε για την ιδιωτική ιδιοκτησία και για την απο-νομιμοποίηση της επέκτασης του αποκλειστικού της δικαιώματος επί κοινών και δημόσιων αγαθών.
Είναι καιρός να επεκτείνουμε την σφαίρα των κοινών και δημόσιων αγαθών
Σε αυτό το πλαίσιο, της εντεινόμενης επέκτασης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας επί δημόσιων και κοινών αγαθών, μπορούμε, και πρέπει, να τοποθετήσουμε το ζήτημα της ιδιοκτησίας των σιδηροδρόμων εάν θέλουμε να τοποθετούμε τα ζητήματα εντός της ιστορικής συγκυρίας. Ως απάντηση στην διαδικασία επέκτασης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας επί κοινών και δημόσιων αγαθών, διαδικασία που αναπτύσσεται τώρα αλματωδώς, θα έπρεπε να ήταν προφανές ότι η απάντηση της Αριστεράς οφείλει να είναι η διεκδίκηση της επέκτασης της σφαίρας των δημόσιων αγαθών και των κοινών αγαθών, εδώ και τώρα, όχι σε κάποιο σοσιαλιστικό υπερπέραν. Αυτά ισχύουν και για τον σιδηρόδρομο, το μετρό, τα λεωφορεία: η μεταφορά με αυτά είναι δημόσιο αγαθό.
Στον προγραμματικό λόγο της Αριστεράς (έστω στην άτυπη, ρευστή, άδηλη μορφή που έχει σήμερα ως άμορφο σύνολο κοινά αποδεκτών ιδεών) οι μεταφορές επιβατών πρέπει να εξομοιωθούν με την δημόσια εκπαίδευση και την δημόσια υγεία, δηλαδή να αποκτήσουν χαρακτήρα δημόσιου αγαθού, να είναι προσβάσιμες δωρεάν από όλους, και σε ένα μεταβατικό ριζοσπαστικό πρόγραμμα της Αριστεράς το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και για το νερό, την υγεία, την ενέργεια, και για πολλά άλλα. Τι είναι και τι δεν είναι δημόσιο αγαθό είναι επίδικο αντικείμενο κοινωνικών αγώνων και ιδεολογικών επιλογών.
