Κάποιοι «βαλκάνιοι» καπιταλιστές δεν αρκούνται στα κέρδη που τους αποφέρει η «νόμιμη» ή ακόμα και η «παράνομη» εκμετάλλευση των εργαζομένων τους, πχ με την κατά το δοκούν ερμηνεία των προβλέψεων μιας κλαδικής συλλογικής σύμβασης. Και όταν, παρ’ όλες τις νομιμοφανείς και παράνομες παρακρατήσεις, δεν μπορούν να αποφύγουν την καταβολή ενός ορισμένου ύψους μισθολογικής αμοιβής, έχουν μια ακόμα ευκαιρία: να απαιτήσουν την επιστροφή ενός μέρους του μισθού ή του δώρου, που βέβαια μόνο δώρο δεν είναι αφού αποτελεί νόμιμη και σαφή υποχρέωση του εργοδότη.
Είδηση από τα ψιλά των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων: Συνελήφθησαν επ’ αυτοφόρω στη Δράμα μετά από καταγγελία εργοδότες που είχαν απαιτήσει από τους εργαζόμενούς τους την επιστροφή του Δώρου Χριστουγέννων που τους είχαν καταβάλει όπως ήταν υποχρεωμένοι εκ του νόμου: Παρόμοιες καταγγελίες αναφέρονται και σε άλλους εργοδότες, στη Λέσβο και αλλού.
Το θέμα είναι γνωστό, ειδικά τα τελευταία χρόνια της κρίσης και επανέρχεται στην επιφάνεια ως είδηση καθημερινής ρουτίνας κάθε χρόνο αυτές τις μέρες. Αφορά κυρίως εργοδότες που ειδικεύονται σε εργολαβικές συμβάσεις (φύλαξης, καθαριότητας, κλπ) με το ευρύτερο Δημόσιο και που οφείλουν από τις Συμβάσεις αυτές να εμφανίζουν ένα ορισμένο ύψος μισθολογικής δαπάνης ενώ παράλληλα ο ανταγωνισμός για την ανάληψη της εργολαβίας δεν τους επιτρέπει να πραγματοποιούν τα «επιθυμητά» κέρδη. Ωστόσο, όπως προκύπτει από τις καταγγελίες, δεν περιορίζεται στους διαβόητους εργολάβους, και επεκτείνεται και σε όλες τις σφαίρες εργοδοτικής δραστηριότητας όπου η κυριαρχεί η εργασία χαμηλής ειδίκευσης, η εποχικότητα, η προσωρινότητα και η χαμηλή ή και μηδενική συνδικαλιστική πύκνωση των απασχολούμενων (αγροτικές εργασίες, εστίαση και τουριστικές επιχειρήσεις).
Η μισθωτή εργασία είναι καταστατικά (ως δημιουργός υπεραξίας) πηγή ενός μεγαλύτερου ή μικρότερου κέρδους για τον καπιταλιστή εργοδότη, ανάλογα με τις ιστορικές και τις οικονομικές συνθήκες, τη θέση της συγκεκριμένης επιχείρησης μέσα στον ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό, κλπ. Οι εργοδότες, κατά την διαρκή επιδίωξη μεγιστοποίησης της κερδοφορίας τους υποκύπτουν συχνά στον πειρασμό της παρανομίας μέσω της παραβίασης είτε της εργατικής, είτε της φορολογικής, είτε της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, είτε ακόμα της νομοθεσίας που αφορά στην προστασία των καταναλωτών. Το ίδιο το καπιταλιστικό κέρδος είναι αδιαχώριστο από τέτοιες πρακτικές, και αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος για τον οποίο το επιχειρηματικό κέρδος έχει γνωρίσει περιόδους μιας έστω μειοψηφικής κοινωνικής απαξίωσης.
Ωστόσο, κάποιοι «βαλκάνιοι» καπιταλιστές δεν αρκούνται στα κέρδη που τους αποφέρει η «νόμιμη» ή ακόμα και η «παράνομη» εκμετάλλευση των εργαζομένων τους, πχ με την κατά το δοκούν ερμηνεία των προβλέψεων μιας κλαδικής συλλογικής σύμβασης. Και όταν, παρ’ όλες τις νομιμοφανείς και παράνομες παρακρατήσεις, δεν μπορούν να αποφύγουν την καταβολή ενός ορισμένου ύψους μισθολογικής αμοιβής, έχουν μια ακόμα ευκαιρία: να απαιτήσουν την επιστροφή ενός μέρους του μισθού ή του δώρου, που βέβαια μόνο δώρο δεν είναι αφού αποτελεί νόμιμη και σαφή υποχρέωση του εργοδότη.
Η εξωφρενική αυτή πρακτική έχει όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της ληστείας: Αποτελεί ιδιοποίηση μέρους της αμοιβής του εργαζόμενου που του έχει ήδη καταβληθεί και που επομένως συνιστά περιουσιακό του στοιχείο, και που πραγματοποιείται υπό την ρητή ή άρρητη ΑΠΕΙΛΗ της απόλυσης και της ανεργίας που αυτή συνεπάγεται, όπως ακριβώς συνιστά ληστεία η ιδιοποίηση ξένου περιουσιακού στοιχείου υπό την απειλή όπλου ή της όποιας μορφής βίας.
Ο Μαρξ, σε ένα διάσημο απόσπασμα των Grundrisse που έμεινε γνωστό ως «Εγκώμιο του εγκλήματος» εξηγεί ότι οι πρακτικές των διαρρηκτών και των διάφορων φτωχοδιάβολων που συγκέντρωναν την ιερή αγανάκτηση των υπερασπιστών της νομιμότητας της εποχής εκείνης έχουν ένα κρυφό θετικό κοινωνικό περιεχόμενο, που δεν είναι άλλο από την έμμεση (κυρίως) ανακατανομή του κοινωνικού πλούτου μέσω των δαπανών για την προστασία του ιδιωτικού πλούτου από τους επίδοξους κλέφτες και διαρρήκτες.
Εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με την ακριβώς αντίστροφη διαδικασία: Δεν είναι οι φτωχοδιάβολοι που ιδιοποιούνται παράνομα ένα μέρος των κοινωνικά ισχυρών, αλλά κάποιοι από τους τελευταίους αυτούς, που ιδιοποιούνται μέρος του ήδη συρρικνωμένου μεριδίου του κοινωνικού προϊόντος που αντιστοιχεί στους κατά τεκμήριο κοινωνικά πιο ευάλωτους. Γι’ αυτό και μια τέτοια πρακτική αξίζει την πιο απερίφραστη (και όχι μόνο φραστική) καταδίκη απ’ όλους όσους συμμερίζονται τις αξίες και τα συμφέροντα του κόσμου της εργασίας[1].
Σε μια παλιότερη εποχή, αυτή του 18ου και του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ και την Αγγλία, κάποια εγκλήματα που τραυμάτιζαν βάναυσα το κοινό περί δικαίου αίσθημα της εποχής, τιμωρούνταν παραδειγματικά με τη δημόσια διαπόμπευση των αυτουργών που συνοψίστηκε στο σύνθημα «πίσσα και πούπουλα». Ακόμα κι αν σήμερα μια τέτοια απόδοση δικαιοσύνης φαντάζει αδιανόητη, το ίδιο το σύνθημα μπορεί και πρέπει να αποδίδει τον καθολικό κοινωνικό στιγματισμό των εργοδοτών εκείνων που πιστεύουν ότι επειδή είναι καπιταλιστές, μπορούν να είναι και καπιτα-ληστές.
[1] Είναι γεγονός ότι η πρακτική κάποιων εργοδοτών που σχολιάζουμε εδώ δεν συναντά τον καθολικό αποτροπιασμό από όλες τις κοινωνικές τάξεις, παρ’ όλον ότι συνιστά ευθεία προσβολή κατά της ατομικής ιδιοκτησίας, όπως εξηγήσαμε προηγούμενα. Είναι απολύτως ενδεικτικό από αυτή την άποψη ένα περιστατικό που συνέβη στην Πάτρα το 2019: Εργοδότης απαίτησε από φίλο (!) και εργαζόμενό του επιστροφή του δώρου. Μετά τις έντονες διαμαρτυρίες του τελευταίου, υποχώρησε ως προς την απαίτησή του, χωρίς ωστόσο να παραλείψει να τον καθυβρίζει, γεγονός που οδήγησε τον εκνευρισμένο υπάλληλό του να τον τραυματίσει με το αεροβόλο του. Το όλο περιστατικό αποδόθηκε από το δημοσιογραφικό site του Ν. Χατζηνικολάου με άρθρο υπό τον τίτλο: Τον πυροβόλησε στο κεφάλι γιατί ζήτησε την επιστροφή του δώρου Χριστουγέννων. Η ίδια η απαίτηση της επιστροφής του δώρου όπως και οι ύβρεις για το ότι η απαίτηση δεν έγινε δεκτή κρίνονται ανάξιες σχολιασμού. https://www.enikos.gr/society/ton-pyrovolise-sto-kefali-giati-zitise-tin-epistrofi-tou-dorou-ch/1240206/
