Όταν σε μια κοινωνία που μετράει καθημερινά δεκάδες αναίτια θύματα και ζει σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης επί δύο χρόνια, ξορκίζεται επί της αρχής ο υποχρεωτικός εμβολιασμός όχι μόνο από τους φιλελεύθερους και τους θιασώτες των ατομικών επιλογών αλλά και από αυτούς που θεωρούν το κοινωνικό συμφέρον προτεραιότητα, τότε κάτι συμβαίνει. Όταν θεωρείται μεγαλύτερης σημασίας το δικαίωμα του φόβου των εμβολίων, ενός φόβου που καλλιεργείται από κέντρα κατασκευής ψευδών ειδήσεων, σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα δικαιώματα που πάνε στον κουβά όταν η πανδημία μετρά χιλιάδες θύματα, έχουμε ένα πολύ σοβαρό δομικό πρόβλημα που η πανδημική κρίση έφερε στην επιφάνεια.
Δεν νοείται κοινωνία που να υποβαθμίζει και να αγνοεί τον θάνατο και την κοινωνική καταστροφή, για να αφήσει τον καθένα να κάνει ό,τι καταλαβαίνει ή δεν καταλαβαίνει. Αυτό που ζούμε τώρα είναι μια ζούγκλα όπου τη μάχη για την επιβίωση τη χάνουν κατά προτεραιότητα οι πιο ευάλωτοι και οι πιο φτωχοί.
Η αβάσταχτη ελαφρότητα της προτροπής «μη φοβάστε γιατί θα σας υποτάξουν», μπορεί να είναι υψηλής δημοφιλίας σε κάποια ακροατήρια, αλλά δεν πιάνει όταν η πραγματικότητα τη διαψεύδει. Το πολύ-πολύ να ενθαρρύνει κάποιους να αγνοήσουν μέτρα προστασίας.
Θεωρείς ότι το εμβόλιο είναι ασφαλές και προστατεύει από την μετάδοση, την νόσηση και το θάνατο;
Αν ναι, πιστεύεις ότι ο καθολικός εμβολιασμός είναι αναγκαίος;
Αν ναι, πιστεύεις ότι πρέπει να είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός;
9 στους 10 από όσους εγγράφονται στα αριστερά του πολιτικού φάσματος και απαντούσαν θετικά στις δύο πρώτες ερωτήσεις, απαντούσαν κατηγορηματικά όχι στην τρίτη, τουλάχιστον μέχρι πριν λίγους μήνες. Η αναλογία αυτή άλλαξε στη συνέχεια, αλλά ακόμη και σήμερα πυροδοτεί μεγάλη (και συνήθως όχι νηφάλια) συζήτηση. Εξάλλου και μέχρι σήμερα αυτή είναι η εκφρασμένη θέση του ΣΥΡΙΖΑ, του ΚΚΕ, του ΜΕΡΑ25 και μεγάλου μέρους των εξωκοινοβουλευτικών οργανώσεων. Με αυτή την άποψη πορεύτηκαν στη μεγάλη τους πλειονότητα ακόμη και άνθρωποι που καθημερινά έδιναν μάχη υπέρ του εμβολιασμού. Πολλοί περισσότεροι, δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο να επιχειρηματολογήσουν υπέρ του εμβολιασμού, αφού αυτό ήταν το «κυβερνητικό αφήγημα», αλλά επικέντρωσαν όλη τους την προσπάθεια στην αποδόμηση αυτού του αφηγήματος και στα τρωτά του σημεία. Έτσι η αντιπαράθεση που κυριάρχησε αφορούσε την εναντίωση στους διαχωρισμούς και τους διχασμούς, υπέρ των δικαιωμάτων όσων θέλουν να παραμένουν ανεμβολίαστοι ακόμη και να δουλεύουν στη φροντίδα ασθενών και ηλικιωμένων, ακόμη και να βρίσκονται χωρίς μάσκα σε κλειστούς χώρους εστίασης και αναψυχής. Η συμπαράσταση στην ίση αντιμετώπιση των ανεμβολίαστων έγινε περίπου συνώνυμο της αλληλεγγύης, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.
Εμφανίστηκε λοιπόν το εξής παράδοξο. Από την μια πλευρά να θεωρείς ότι ο εμβολιασμός προστατεύει και από την άλλη να θεωρείς ότι συμπαρίστασαι σε κάποιον, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να εκτίθεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Προκειμένου να αμβλύνουν αυτό το παράδοξο, πολλοί ζηλωτές της άποψης «εγώ εμβολιάστηκα, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να κινδυνεύεις και να θέτεις και τους άλλους σε κίνδυνο», έφτασαν να υποβαθμίζουν συστηματικά και καθημερινά τις επιπτώσεις και τη σοβαρότητα της κατάστασης, να λοιδωρούν ως φοβικούς όσους μιλούν υπέρ των μέτρων προστασίας και των εμβολίων, να υπονομεύουν την ανάγκη του εμβολιασμού ισχυριζόμενοι ότι και οι εμβολιασμένοι νοσούν και μεταδίδουν το ίδιο, ότι τα μονοκλωνικά θα μπορούσαν να είναι υποκατάστατα της ανάγκης εμβολιασμού, ότι οι νεώτεροι δε χρειάζεται να εμβολιαστούν, ότι οι εμβολιασμένοι ευθύνονται για τις μεταλλάξεις και ότι για τη μεγάλη θνησιμότητα στη χώρα φταίνε όλα τα υπόλοιπα (το διαλυμένο ΕΣΥ, η έλλειψη ΜΕΘ, ο συνωστισμός στα ΜΜΜ κ.λπ.) εκτός από το χαμηλό ποσοστό εμβολιασμού. Έτσι από τη μια πλευρά η κυβέρνηση κατηγορήθηκε -ορθά- γιατί έδωσε στους εμβολιασμένους την ελευθερία να κυκλοφορούν χωρίς μέτρα και να μεταδίδουν τον ιό, αλλά ταυτόχρονα υποστηρίχθηκε ότι δεν θα έπρεπε να παρθούν μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας ούτε εμβολιασμένων ούτε ανεμβολίαστων ακόμη και όταν ξεπεράσαμε τους εκατό νεκρούς τη μέρα. Από τη μια πλευρά καταλογίσθηκε -ορθά- στην κυβέρνηση ευθύνη για το χαμηλό ποσοστό εμβολιασμού, από την άλλη το μόνο αποδεκτό μέσο για την αύξηση εμβολιασμού θεωρείται η κρατική πειθώς. Από την μια ο πρωθυπουργός καταγγέλθηκε -ορθά- ως ανέμελος happy traveller που σπάει καραντίνες, παίρνει μέρος σε εγκαίνια και εκδηλώσεις με συνωστισμό, στέλνει το μήνυμα κάθε καλοκαίρι ότι νικήσαμε την πανδημία, καυχιέται για success story, δίνει ελπίδες που διαψεύδονται και βιάζεται να τελειώσει με την πανδημία (στη γραμμή αυτή όλα τα κυβερνητικά στελέχη έσπευσαν από την αρχή να ενημερώσουν ότι η Ο είναι λιγότερο σοβαρή και εκφυλίζει τον ιό) και ταυτόχρονα ο πρωθυπουργός καταγγέλλεται ότι επενδύει στον φόβο κάτι που έγινε με ένταση στην αρχή της πανδημίας με το όργιο καταστολής σε πλατείες αλλά περιορίστηκε όταν υιοθετήθηκε το δόγμα η οικονομία πρώτα. Με την αλματώδη αύξηση των κρουσμάτων γράφτηκαν viral εξ αριστερών αναρτήσεις ακόμη και για υπερβολές στη μέτρησή τους, παρότι η κυβέρνηση έλεγε σε όλους τους τόνους ότι δεν πρόκειται να κάνει λοκντάουν και ότι δεν υπάρχουν άλλα χρήματα για στήριξη των επιχειρήσεων. Τρικυμία.
Χωρίς αμφιβολία, η κυβέρνηση έχει διαχειριστεί την πανδημία εγκληματικά και με συνεχείς αντιφάσεις. Χωρίς αμφιβολία επένδυσε και στο φόβο της πανδημίας και στο φόβο της οικονομικής κατάρρευσης. Όμως και ο αντιπολιτευτικός λόγος στιγματίστηκε από αντιφάσεις που δεν επιτρέπουν ούτε συνεκτική κριτική ούτε συνεκτική αντιπρόταση που να δείχνει έναν άλλο δρόμο στην αντιμετώπιση της κρίσης και να βοηθά στην συγκρότηση κοινωνικών αντιστάσεων.
Όταν σε μια κοινωνία που μετράει καθημερινά δεκάδες αναίτια θύματα και ζει σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης επί δύο χρόνια, ξορκίζεται επί της αρχής ο υποχρεωτικός εμβολιασμός όχι μόνο από τους φιλελεύθερους και τους θιασώτες των ατομικών επιλογών αλλά και από αυτούς που θεωρούν το κοινωνικό συμφέρον προτεραιότητα, τότε κάτι συμβαίνει. Όταν θεωρείται μεγαλύτερης σημασίας το δικαίωμα του φόβου των εμβολίων, ενός φόβου που καλλιεργείται από κέντρα κατασκευής ψευδών ειδήσεων, σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα δικαιώματα που πάνε στον κουβά όταν η πανδημία μετρά χιλιάδες θύματα, έχουμε ένα πολύ σοβαρό δομικό πρόβλημα που η πανδημική κρίση έφερε στην επιφάνεια. Όταν, τέλος, ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας φανατίζεται και φτάνει στα άκρα γύρω από ένα ψευδές δίλημμα, τότε είναι η ώρα να συνειδητοποιήσουμε πόσο καλή δουλειά έχουν κάνει οι ελίτ του κόσμου επενδύοντας στην άρνηση, μια δουλειά που έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες και θα συνεχίσει και στο μέλλον.[1]
Τι συμπεράσματα θα έπρεπε να βγουν με την εμπειρία των δύο ετών;
– Ότι η πανδημία δείχνει με τον πιο ξεκάθαρο και οδυνηρό τρόπο πως η ζωή και η ευημερία καθενός εξαρτάται από τη ζωή και την ευημερία όλων και αυτό μεταξύ άλλων σημαίνει δωρεάν παροχές υγείας υψηλού επιπέδου για όλους. Η διαπίστωση αυτή θα έπρεπε να οδηγήσει αφενός σε παλλαϊκή διεκδίκηση βελτίωσης των παροχών υγείας και αφετέρου σε εθνική και διεθνή δράση για το σπάσιμο των πατεντών και τη χορήγηση δωρεάν εμβολίων σε όλες τις κατηγορίες πολιτών (και σε αυτούς που δεν έχουν νόμιμα έγγραφα) και σε όλο τον πλανήτη.
– Ότι καθήκον κάθε κοινωνίας που λειτουργεί ως κοινωνία είναι να προστατεύει κατά προτεραιότητα τη ζωή και την υγεία όλων ανεξαιρέτως, είτε είναι δύο είτε εκατόν δύο χρονών, είτε είναι υγιείς είτε άρρωστοι, είτε είναι άμυαλοι, επιπόλαιοι ή παραπληροφορημένοι είτε όχι. Ο εμβολιασμός, η ιχνηλάτηση, η τήρηση μέτρων αποστασιοποίησης και προφύλαξης, η πρωτοβάθμια υγεία, η εξαντλητική και ειλικρινής ενημέρωση του κόσμου είναι όλα αλληλένδετα και όλα αναγκαία. Και είναι προτεραιότητα ώστε να είναι όσο το δυνατόν λιγότεροι αυτοί που θα φτάσουν στα νοσοκομεία. Γιατί η πρόληψη είναι προτεραιότητα για όλα στη ζωή μας. Δεν νοείται κοινωνία που να υποβαθμίζει και να αγνοεί τον θάνατο και την κοινωνική καταστροφή, για να αφήσει τον καθένα να κάνει ό,τι καταλαβαίνει ή δεν καταλαβαίνει. Αυτό που ζούμε τώρα είναι μια ζούγκλα όπου τη μάχη για την επιβίωση τη χάνουν κατά προτεραιότητα οι πιο ευάλωτοι και οι πιο φτωχοί. Το παράδειγμα της 28χρονης τριπλοεμβολιασμένης καρκινοπαθούς που κόλλησε από τον αντιεμβολιαστή σύζυγο και κατέληξε, είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα αλλά δεν είναι καθόλου ακραίο. Κανείς δε μπορεί να ξέρει πόσους και ποιους θα θανατώσει μια γραμμή μετάδοσης την οποία ξεκίνησε ή συνεισέφερε.
– Η κυβέρνηση επέλεξε να επενδύσει μονομερώς στην δωρεάν διάθεση των εμβολίων, που είναι όντως το πιο σοβαρό όπλο αλλά δεν είναι το μόνο και δεν είναι αρκετό. Όφειλε να κάνει και όλα τα άλλα και όφειλε να έχει ξεκαθαρίσει από την αρχή ότι ο εμβολιασμός είναι υποχρέωση και όχι επιλογή. Δεν το έκανε γιατί δεν είναι στην ιδεολογική της κοσμοαντίληψη. Aπό την αρχή της πανδημίας είχε ξεκαθαρίσει ότι επενδύει στην ατομική ευθύνη. Έχουν όλοι ατομική ευθύνη; Ας προσέχουν. Δεν έχουν όλοι; Τι να κάνουμε, έτσι είναι η ζωή. Είναι όμως αντίφαση που τόνισαν πολλές φορές επιδέξια ο ΠΘ και άλλα μέλη της κυβέρνησης: μια δεξιά κυβέρνηση να επιβάλλει κάποια μέτρα κινήτρων και εξαναγκασμού για τον εμβολιασμό ενώ σύμπασα η εξ αριστερών αντιπολίτευση να λέει ότι το μόνο αποδεκτό μέτρο είναι η πειθώς δηλαδή στην πραγματικότητα να υιοθετεί την άποψη των ατομικών ευθυνών ή/και να φαντασιώνεται μια ιδανική κοινωνία που όλα τα μέλη της παίρνουν εγκαίρως ορθολογικές και κοινωνικά υπεύθυνες αποφάσεις.
– Ότι τα έκτακτα μέτρα που πρέπει να παίρνει ένα κράτος ή μια κοινωνία σε οποιαδήποτε οργανωμένη μορφή πρέπει να είναι προσωρινά και να προσαρμόζονται ανάλογα με την κατάσταση. Είναι αδιανόητο να επιτρέπεται στην εκκλησία να λειτουργεί ως εστία υπερμετάδοσης του ιού και διάδοσης σκοταδιστικών ιδεών επί δύο χρόνια, αδιανόητο να συνωστίζεται ο κόσμος στα ΜΜΜ, αδιανόητο να αυξάνεται αντί να μειώνεται ο αριθμός των παιδιών στην τάξη˙ είναι όμως επίσης αδιανόητο να λειτουργούν κλειστοί χώροι εστίασης και αναψυχής που ο κόσμος συνευρίσκεται χωρίς μάσκες όταν έχεις εκατόμβες νεκρών και επιβάλλονται μάσκες στους εξωτερικούς χώρους.
– Ότι είναι αδύνατον να πείσεις τον κόσμο να μη φοβάται όταν βρίσκεται στη δίνη μιας πανδημίας που θερίζει, όταν έχει ήδη γνωστούς και συγγενείς που νοσηλεύτηκαν ή και πέθαναν, όταν έχει λόγους να φοβάται για τον εαυτό του ή για δικούς του. Η αβάσταχτη ελαφρότητα της προτροπής «μη φοβάστε γιατί θα σας υποτάξουν», μπορεί να είναι υψηλής δημοφιλίας σε κάποια ακροατήρια, αλλά δεν πιάνει όταν η πραγματικότητα τη διαψεύδει. Το πολύ-πολύ να ενθαρρύνει κάποιους να αγνοήσουν μέτρα προστασίας.
– Ότι δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς υγεία και ασφάλεια. Δεν χτίζονται συλλογικά οράματα σε κενό κοινωνικής ανταπόκρισης, όταν η προσοχή όλων είναι στραμμένη αλλού. Εάν είναι προς το συμφέρον της κυβέρνησης να στρέφει την προσοχή στην αντίθεση εμβολιασμένων – ανεμβολίαστων, η αντιπολίτευση έπεσε με τα μούτρα να ενισχύσει αυτή την τακτική. Αντί να κάνουν όλοι σαφές ότι θεωρούν τον εμβολιασμό υποχρέωση όλων, ώστε να ενισχύσουν τα επιχειρήματά τους και για όλα τα υπόλοιπα που πρέπει να γίνουν, αντί να κάνουν καμπάνιες ενημέρωσης και διάδοσης του εμβολιασμού, αντί να κάνουν αιχμή της κριτικής την έλλειψη εμβολίων για το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, οι περισσότεροι απ’ όσους εκφέρουν δημόσιο λόγο για τα κοινά, επέλεξαν να μπουν στο παιχνίδι της αντιπαράθεσης γύρω από ένα ψευδο-θέμα που δεν προωθεί σε τίποτε την αντιμετώπιση της πανδημίας, διασπά τον κόσμο που πλήττεται και υπονομεύει όλα τα άλλα αιτήματα. Αν έπρεπε να συζητάμε κάτι, αυτό θα ήταν τι είδους δράσεις θα έπρεπε να αναληφθούν για να πεισθούν όσοι το δυνατό περισσότεροι ότι η άρνηση εμβολιασμού δεν αποτελεί αντίσταση και ανυπακοή. Ταυτόχρονα, ότι η υποχρέωση του εμβολιασμού δεν πρέπει να επιβάλλεται με λάθος μέτρα όπως για παράδειγμα το ηλικιακό πρόστιμο ή το να πληρώνουν οι ανεμβολίαστοι τα τεστ, αλλά με μέτρα περιορισμού της έκθεσης σε κίνδυνο των ανεμβολίαστων ώστε να μην οδηγούνται μαζικά σε νοσηλείες, να μην κινδυνεύουν να νοσήσουν σοβαρά και να πεθάνουν και να μειώνεται η μετάδοση που εκθέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο και τους ευάλωτους εμβολιασμένους.
Τι συμβαίνει και η κοινωνική πυξίδα έχει χάσει την κατεύθυνσή της;
Όλα αυτά θα έπρεπε να είναι αυταπόδεικτα και συνεπώς να είναι περιττό να τα διατυπώσει κανείς. Και όμως, τελικά συνέβη το αντίθετο, για πολλούς λόγους, ανάμεσα στους οποίους:
- Η κυριαρχία του ατομισμού, που καλλιεργείται μέσα από την απαξίωση κάθε συλλογικής προσπάθειας, την τεχνολογική απομόνωση που εντάθηκε τα τελευταία δύο χρόνια με την τηλε-εργασία, το ηλεκτρονικό εμπόριο και τα μέτρα αποστασιοποίησης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την αποθέωση του ευδαιμονισμού. Η ελευθερία της ατομικής επιλογής, ακόμη και όταν αυτή στρέφεται ενάντια στο ίδιο το άτομο, ακόμη και όταν επηρεάζει τις ζωές όλων, θεωρείται το απόλυτο μέτρο της ελευθερίας στην σύγχρονη νεοφιλελεύθερη όαση της λαμπερής κατανάλωσης του τίποτε, στην οποία δυστυχώς λίγο πολύ έχουμε βουτήξει όλοι.
- Η αβεβαιότητα που δημιούργησαν οι προσπάθειες κοινωνικής χειραφέτησης και δικαιοσύνης που σε καμία τους εκδοχή δεν τελεσφόρησαν μέχρι σήμερα. Αποτέλεσμα αυτού του κενού είναι όχι μόνο η ενίσχυση της δεξιάς αλλά και ο περιορισμός σε έναν αντίλογο με κριτήριο να μη δυσαρεστηθεί κανένα ακροατήριο, ακόμη και όταν έχει παρασυρθεί σε έναν ακροδεξιάς προέλευσης ανορθολογισμό.
- Η συστηματική καλλιέργεια παραπληροφόρησης, συνωμοσιολογίας και συσκότισης που επιχειρείται τόσο μέσω της υπερπληροφόρησης όσο και μέσω της κατασκευής ψευδο-γενονότων και εναλλακτικών θεωριών, ως μέτρο χειραγώγησης αντιδράσεων.
- Η επίγνωση ότι πολιτικοί, δημοσιογράφοι και επιστήμονες κατευθύνονται σε μεγάλο βαθμό από πολύ μεγάλα και πολύ οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα.
- Η κατάρρευση της εμπιστοσύνης σε στοιχειωδώς αξιόπιστη δημόσια ζωή, στοιχειωδώς έγκυρη ενημέρωση και δημοσιογραφία.
- Η διογκούμενη ανασφάλεια που προκαλούν μεγάλες πλανητικές απειλές όπως η φτώχεια, η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση, η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες.
Και ύστερα ήρθε η Ο
Η υψηλή μεταδοτικότητα της Ο και η χαμηλότερη ανταπόκριση των εμβολίων σήμανε την κατάργηση στην πράξη του ερωτήματος ποιος μεταδίδει περισσότερο, αφού όλοι συνειδητοποίησαν ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα την περάσουν έστω και ασυμπτωματικά. Η κυβέρνηση, που εδώ και καιρό εφαρμόζει λίγο πολύ την ανοσία της αγέλης αδιαφορώντας για τους χιλιάδες θανάτους, αποφάσισε ότι η Ο θα μας απαλλάξει από μια μακρά περίοδο φθοράς, αφού θα επιταχύνει τις εξελίξεις.
Ενδεχομένως και μακάρι, να αποδειχτεί ότι η Ο θα σημάνει το τέλος της πανδημίας στο επόμενο μικρότερο ή μεγαλύτερο διάστημα σε συνδυασμό με τα εμβόλια, τα φάρμακα και την καλύτερη ιατρική αντιμετώπιση του ιού. Αν είμαστε πολύ τυχεροί και δεν ανήκουμε σε κάποια από τις ευάλωτες ομάδες και αν είμαστε ακόμη πιο τυχεροί και δεν υπάρξει νέα-χειρότερη μετάλλαξη, έχουμε πιθανότητες να δούμε ίσως και σύντομα το τέλος του συναγερμού τουλάχιστον για την παρούσα πανδημία. Ωστόσο, αυτό ακόμη δεν είναι γνωστό και θα είναι άλλη μια απρονοησία και ελαφρότητα να πορευτούμε σύμφωνα με τις κυβερνητικές ευχές, που ποτέ μέχρι τώρα δεν έπιασαν. Αυτή τη στιγμή τα νοσοκομεία δίνουν διαρκώς νέες κλίνες για covid υποβαθμίζοντας όλες τις άλλες ανάγκες νοσηλείας ενώ το Παίδων Πεντέλης έγινε εμβολιαστικό κέντρο. Εκτός από τους θανάτους λόγω covid, έχουμε ήδη τα δύο τελευταία χρόνια σημαντική αύξηση θνησιμότητας λόγω μη αντιμετώπισης άλλων προβλημάτων υγείας. Ακόμη και αν η Ο είναι επιτέλους το τέλος, πρέπει να γίνει μεγάλη προσπάθεια για να έχουμε τα λιγότερα δυνατά θύματα μέχρι τότε.
Το χειρότερο απ’ όλα όμως θα είναι να βγουν λάθος συμπεράσματα. Η Ο δεν ήρθε να δικαιώσει ή να διαψεύσει την στάση που ο καθένας επέλεξε στην πανδημία. Είναι μια τυχαία μετάλλαξη σε μια διόλου τυχαία πανδημία, αφού όσοι παρακολουθούν τις μεγάλες πλανητικές απειλές (όπως ο ΠΟΥ) είχαν προειδοποιήσει για πανδημικά φαινόμενα. Τα συμπεράσματα από την πανδημία, εάν και εφόσον κάνει τον κύκλο της, είναι πολύ σημαντικά για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την παρέμβαση στα κοινά, την αντιμετώπιση κρίσεων και καταστροφών, την συγκρότηση και τη λειτουργία μιας κοινωνίας ελευθερίας και αλληλεγγύης. Και αυτή είναι μια συζήτηση που δεν πρέπει να ξεχαστεί.
[1] Η κλιματική αλλαγή, η πανδημία και οι αρνητές. Τι να κάνουμε; https://commune.org.gr/i-klimatiki-allagi-i-pandimia-kai-oi-arnites-ti-na-kanoume/