Η άρνηση του εμβολιασμού, η οποία παίρνει δύο τυπικές μορφές, την μορφή του ψεκασμένου και την μορφή του φοβισμένου, προκύπτει από την συνάντηση και την σύνθεση δύο ιδεολογικών ρευμάτων: το πρώτο είναι ο νεοφιλελεύθερος ατομικισμός και το δεύτερο είναι ο ανορθολογισμός. Επειδή δε αυτά είναι τα συστατικά στοχεία της άρνησης του εμβολιασμού, το ιδεολογικό περιεχόμενό της ανήκει στην Δεξιά, παρόλο που διεισδύει και στους κόλπους του λαού της Αριστεράς. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
Η άνοδος του νεοφιλελεύθερου ατομικισμού
Η τάξη που κατέχει την εξουσία κατορθώνει να επιβάλει στους «κάτω» την δική της ιδεολογία ως δική τους, να τους επιβάλει τις δικές της αξίες, διότι μόνο έτσι εδραιώνεται η κυριαρχία της˙ ο καταναγκασμός δεν αρκεί. Αυτή η επιβολή έχει υλική υπόσταση, μετατρέπεται σε υλική δύναμη, διότι αποδιαρθρώνει, αναδιατάσσει, και ενοποιεί τις κοινωνικές πρακτικές των υποτελών τάξεων επάνω στον καμβά της αστικής ιδεολογίας και ενάντια στην αυθόρμητη ιδεολογία τους. Η αστική ηγεμονία, δηλαδή, διαπερνάει την καθημερινή ζωή των υποτελών, εγκαθιστά την κυρίαρχη ιδεολογία, όχι μόνον μέσα στο τρόπο με τον οποίο αυτοί σκέφτονται, αλλά και στα κριτήρια με τα οποία παίρνουν αποφάσεις, βιώνουν τις εμπειρίες της προσωπικής τους ζωής, «γεύονται» τα προϊόντα της κουλτούρας και της υποκουλτούρας, διευθετούν τις διαφορές τους, ερωτεύονται, μεγαλώνουν τα παιδιά τους κλπ. Η κυρίαρχη ιδεολογία γίνεται πρακτική ιδεολογία, ιδεολογικό πρετ-α-πορτέ που καθοδηγεί στάσεις και συμπεριφορές, γίνεται ηθική και τρόπος ζωής, αποκρυσταλλώνεται σε έξεις, γίνεται δεύτερη φύση. Μόνον κάτω από αυτά βρίσκεται το κοίτασμα της αυθόρμητης, υποταγμένης, ταξικής ιδεολογίας των εργαζόμενων τάξεων η οποία απορρέει από τις υλικές συνθήκες της εργασίας τους, από την θέση τους στην παραγωγή.
Με δυο λόγια, η ιδεολογική ηγεμονία της αστικής τάξης δεν επιβάλλεται έξωθεν, με το ζόρι, στις υποτελείς τάξεις, αλλά τις διαπερνάει και τις αποδιαρθρώνει, και παραμένει πεισματικά ανθεκτική επειδή ενσαρκώνεται σε στάσεις ζωής, σε συμπεριφορές, σε κανόνες και σε έξεις, και γίνεται έτσι δεύτερη φύση.
Έτσι και ο νεοφιλελευθερισμός, προσπάθησε, και σε μεγάλο βαθμό κατόρθωσε, να εγκαταστήσει το γυμνό συμφέρον του χρήματος, τον ανταγωνισμό και το ατομικό συμφέρον ως ρυθμιστικές αρχές, όχι μόνο της αγοράς, αλλά και της καθημερινής ζωής και των διαπροσωπικών σχέσεων, ακόμη και των πιο εσωτερικών από αυτές. Ο Ζιλ Ντελέζ έλεγε ότι ο αριστερός σκέφτεται πρώτα τον κόσμο, μετά την χώρα του, μετά την πόλη του και την γειτονιά του, μετά το σπίτι του και στο τέλος τον εαυτό του. Ο δεξιός σκέφτεται τα πράγματα που τον περιβάλλουν με την αντίστροφη σειρά: πρώτα τον εαυτό του, μετά το σπίτι του, μετά την γειτονιά του, την πόλη του, την χώρα του, και μετά τον κόσμο. Αυτά ορίζουν δύο διαφορετικές αντιλήψεις για τον τρόπο που υπάρχει ο κόσμος και δύο διαφορετικά συστήματα αξιών, δύο διαφορετικά ηθικά συστήματα, ορίζουν την ηθική μας και την ηθική τους. Η ηθική όσων αρνούνται να εμβολιαστούν (είτε είναι ψεκασμένοι είτε φοβισμένοι) δεν είναι η ηθική της Αριστεράς, είναι η ηθική του νεοφιλελευθερισμού διότι ανάγεται στην ιδεολογία του ατομικισμού, στην ιδέα ότι “είναι καθήκον μας να φροντίζουμε πρώτα τον εαυτό μας και μετά τον γείτονα”, όπως έλεγε η Θάτσερ.
Όσο για όσους από αυτούς δηλώνουν αριστεροί, καμία έκπληξη: η Αριστερά για πολλούς είναι κουλτούρα (δηλαδή καλλιέργεια), χόμπι, μανιέρα ή οικογενειακή παράδοση, δεν είναι ιδεολογία (και η ιδεολογία έχει πρακτικές συνέπειες, υλική ύπαρξη μέσα σε συμπεριφορές, στάσεις, πρακτικές κλπ).
Αυτά απορρέουν από την μαρξιστική θεωρητική παράδοση σχετικά με την ιδεολογία ως υλική δύναμη˙ παράδοση στην οποία γυρίζουν την πλάτη όσοι σήμερα στην Αριστερά νομίζουν πως αρκεί να ξεχυθούν στους δρόμους και τις γειτονιές για να διαφωτίσουν τις λαϊκές τάξεις “που τους πήραν το βιβλίο από το χέρι”, όπως λέει ο Γιάννος Γιαννόπουλος στο άρθρο του στο CommuneOrgGr πιστεύοντας πως αυτό φταίει και πως οι ιδέες μας είναι σαν ένα πουκάμισο που το αλλάζεις όποτε θέλεις, αν θέλεις. Δυστυχώς, όμως, είναι δύσκολο “να αλλάξεις ιδέες”˙ είναι διαδικασία που συνεπάγεται βαθύτατες αλλαγές σε όσα πράττουμε, και για αυτόν τον λόγο είναι αργόσυρτη διαδικασία˙ κοιτάξτε πόσες δεκαετίες χρειάστηκαν για να εγκατασταθούν για τα καλά οι νεοφιλελεύθερες αξίες στους κόλπους των υποτελών κοινωνικών τάξεων.
Συνοψίζοντας με δυο λόγια: Όποιος φαντασιώνεται ότι μπορεί να αλλάξει μέσα σε μερικές ημέρες ή εβδομάδες τον ατομικισμό όσων αρνούνται ή φοβούνται να εμβολιαστούν, δεν κατανοεί ότι στον σκληρό πυρήνα της στάσης τους βρίσκεται η ιδέα ότι πρέπει να φροντίζουν μόνο ή πρωτίστως τον εαυτό τους και ότι αυτή η ιδέα τους διακατέχει ως έξη και ως δεύτερη φύση.
Βεβαίως, σε αυτό το παιχνίδι δεν συμμετέχει μόνη της η κυρίαρχη αστική ιδεολογία με τις μορφές υλικής ύπαρξης που αυτή παίρνει, υπάρχει και η ιδεολογία της Αριστεράς, που μορφοποιεί και δίνει σώμα σε μια ιδεολογία των υποτελών τάξεων, που έχει και αυτή υλική ύπαρξη, παράγει δηλαδή έξεις, καθοδηγεί πρακτικές και τείνει να εγκατασταθεί ως δεύτερη φύση, και για αυτόν τον λόγο γίνεται και αυτή υλική δύναμη. Είναι αυτή που διέπει συμπεριφορές αλληλεγγύης μεταξύ των υποτελών ή προς αυτούς. Πρόκειται όμως για ιδεολογία που παραμένει υποταγμένη, και η οποία μόνο σε εξαιρετικές και σπάνιες στιγμές πηδάει πάνω στην πολιτική σκηνή για να μας δείξει ότι μέσα και κάτω από τον ζοφερό κόσμο της αστικής ιδεολογίας ελλοχεύει το αντίθετό της.
Αφού έτσι λειτουργούν οι ιδεολογίες, όποιος τις αγνοεί, και είναι οι περισσότεροι στην Αριστερά, δεν αναγνωρίζει ότι τα άτομα είναι εν πολλοίς πιασμένα, σαν το ψάρι μέσα στα νερά ενός συστήματος που λειτουργεί με αντικειμενικό τρόπο, με τρόπο δηλαδή που διαφεύγει της θέλησης (και συνήθως της συνείδησης) των μεμονωμένων ατόμων. Σαν το ψάρι μέσα στο νερό: αναγνωρίζοντας δηλαδή ότι αυτό είναι το φυσικό τους περιβάλλον. Τα άτομα «περπατούν μόνα τους» επειδή είναι φορείς ιδεολογίας που μετατρέπεται σε πρακτική ιδεολογία, σε έτοιμους κανόνες που υποδεικνύουν πώς να ζήσει κάποιος την ζωή του. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα άτομα μπορούν να εξομοιωθούν με ένα είδος αυτόματων μηχανών, σημαίνει όμως ότι η δράση τους έχει πεδίο ελευθερίας περίκλειστο από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο καπιταλισμός, και ότι τα άτομα είναι σε θέση να διανοίγουν μπροστά τους χώρους αυτονομίας μόνο στον βαθμό που αντιλαμβάνονται με ποιο τρόπο οι ζωές τους παραμένουν εγκλωβισμένες στις λειτουργίες του συστήματος.
Η άνοδος του ανορθολογισμού
Η άρνηση του εμβολιασμού, όμως, είτε με την μορφή του ψεκασμένου είτε του φοβισμένου, δεν ανάγεται στον νεοφιλελευθερισμό˙ ούτε ανάγεται στον ανορθολογισμό˙ ανάγεται στην συνάντησή τους.
Αμφότερα τα στοιχεία της συνάντησης αναπτύσσονταν ήδη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990 ως ανεξάρτητα στοιχεία που το καθένα τραβούσε τον δρόμο του˙ ο μεν ατομικισμός ως στοιχείο της ανερχόμενης νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, ο δε ανορθολογισμος ως στοιχείο της ανερχόμενης ακροδεξιάς. Η αρχική τους ανάπτυξη αποτελούσε πρώτα ιδιαίτερη πλευρά της αντίθεσης της Ακροδεξιάς με την Δεξιά (ανάδυση της Χρυσής Αυγής κλπ πολιτικών σχημάτων) και μετά ως πλευρά της σύνθεσης τελικά των δύο παρατάξεων υπό την ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού και την πρωθυπουργία του Κυριάκου Μητσοτάκη. Τώρα, ο νεοφιλελεύθερος ατομικισμός και ο ακροδεξιός ανορθολογισμός είναι συγκάτοικοι στο ίδιο σπίτι, και ας έχει ο ένας τον όροφο και ο άλλος το ημιυπόγειο.
Το δεύτερο στοιχείο της συνάντησης, λοιπόν, ο σύγχρονος ανορθολογισμός, έρχεται από τους υπονόμους της ακροδεξιάς, του φασισμού και του ναζισμού.
Επειδή αυτό είναι το ιδεολογικό περιεχόμενο του φαινομένου των ψεκασμένων και των φοβισμένων έναντι των εμβολίων, η αντίθεση μεταξύ όσων εμβολιάζονται και όσων αρνούνται δεν θα μπορούσε να λυθεί με διάλογο “στους κόλπους του λαού” (όπως αυταπατάται η Αριστερά στο μεγαλύτερο μέρος της)˙ είναι μια ανταγωνιστική αντίθεση, που όπως όλες οι ανταγωνιστικές αντιθέσεις θα λυθεί με τον συσχετισμό δυνάμεων και την υπερίσχυση της μίας πλευράς.
Με αυτά εμφανίζονται και άλλες ερωτήσεις; Αφού αυτό είναι το ιδεολογικό περιεχόμενο των ψεκασμένων και των φοβισμένων νάρκισων, ποιο είναι το ιδεολογικό περιεχόμενο του υποχρεωτικού εμβολιασμού; Έχει αριστερό ή μήπως δεξιό πρόσημο; Αυτά όμως είναι θέματα για ένα άλλο άρθρο.