Τα Τέμπη ως απειλή για τον νεοφιλελευθερισμό

Στις 28 Φεβρουαρίου η κυριαρχία της αστικής τάξης βρέθηκε αντιμέτωπη με το κίνημα των Τεμπών και ηττήθηκε. 

Είναι πολλά τα σημάδια τώρα που δείχνουν ότι η νίκη αυτή ήταν ένα σημείο μη επιστροφής, και αυτό για δύο λόγους: 

Πρώτον, επειδή η διαδήλωση συγκρότησε ένα συλλογικό υποκείμενο, μια συλλογική ταυτότητα που μοιράζονται πλέον εκατομμύρια πολιτών μετά από μια δεκαετία πολιτικής και κοινωνικής μοναξιάς: τώρα πια κανένας δεν λέει «είμαι και εγώ μαζί σας», όλοι λέμε «εμείς».

Δεύτερον, επειδή το κίνημα των Τεμπών απειλεί ισορροπίες θεμελιώδεις για την κυριαρχία του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού, όχι ρητά μεν, αλλά εμμέσως, όχι συνειδητά αλλά εκ των πραγμάτων. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό;

Αν στραφούμε στην θεωρία του κράτους, όπως αυτή την κληρονομήσαμε από τον Καρλ Μαρξ, θα διαπιστώσουμε ότι η αστική εξουσία έχει τρεις πυλώνες: την πολιτική ηγεμονία, την ιδεολογική ηγεμονία και την καταστολή. Το κίνημα των Τεμπών θέτει σε αμφισβήτηση τους δύο πρώτους πυλώνες. Ας δούμε γιατί και πώς.

Η κρίση πολιτικής ηγεμονίας

Η πολιτική ηγεμονία της αστικής τάξης συνίσταται καταρχάς στην ικανότητά της να διατυπώνει στρατηγικό σχέδιο για την οικονομία, την πολιτική και την κοινωνία, στο οποίο αναγνωρίζουν το συμφέρον τους μια σειρά κοινωνικών τάξεων, μερίδων τάξεων και κοινωνικών ομάδων, οι οποίες συγκροτούν κοινωνικό συνασπισμό εξουσίας, ταξική συμμαχία δηλαδή με βάση την αναγνώριση του κοινού τους συμφέροντος στο εν λόγω πολιτικό σχέδιο. Αυτό το πολιτικό σχέδιο έχει πάρει τώρα, στην Ελλάδα, την μορφή του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού. Πρόκειται για κοινωνικό συνασπισμό που γίνεται ιδιαίτερα ευδιάκριτος σε κρίσιμες στιγμές, όταν η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε αντιπάλους και φίλους γίνεται ρήγμα, όπως στο δημοψήφισμα του 2015, όπως και τώρα που οξύνονται οι κοινωνικές αντιθέσεις. Η πολιτική ηγεμονία, όμως, δεν συνίσταται μόνο στην συγκρότηση κοινωνικού συνασπισμού εξουσίας αλλά και στην αδυναμία των υπολοίπων, δηλαδή των υποτελών κοινωνικών τάξεων, να διατυπώσουν εναλλακτικό ηγεμονικό πολιτικό σχέδιο (όχι αυτοπροσώπως βέβαια αλλά μέσω των πολιτικών οργανώσεών τους).

Επομένως, αυτός που διαθέτει ηγεμονικό σχέδιο, μπορεί να ομιλεί και να πράττει στο όνομα του γενικού συμφέροντος έναντι των υπολοίπων που εμφανίζονται ως εκείνοι που ομιλούν στο όνομα ειδικών, μερικών, αποσπασματικών κοινωνικών συμφερόντων. Άρα, για όσο καιρό κάποιος ηγεμονεύει πολιτικά, είναι ικανός να ορίζει τα όρια εντός των οποίων μπορεί η αντιπολίτευση, πολιτική ή κοινωνική, να διατυπώνει αντιρρήσεις, προτάσεις και απαιτήσεις. Προκύπτει έτσι, ανεπαισθήτως, ο εγκιβωτισμός του λόγου της αντιπολίτευσης, πολιτικής και κοινωνικής, μέσα στα τείχη του αφηγήματος εκείνου που ασκεί την πολιτική ηγεμονία, εν προκειμένω του νεοφιλελεύθερου αφηγήματος.

Σε αυτό, λοιπόν, το παιχνίδι της πολιτικής ηγεμονίας του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού παρεμβαίνει το κίνημα των Τεμπών και θέτει σε αμφισβήτηση την βασική προϋπόθεση της πολιτικής ηγεμονίας, που είναι η ικανότητα του ηγεμόνα να ομιλεί στο όνομα του γενικού συμφέροντος και της κοινωνικής πλειονότητας. Όσο περισσότερο αποκαλύπτεται η ιδιοτέλεια της κυβέρνησης και των συμμάχων της στην διαχείριση της υπόθεσης των Τεμπών, όσο περισσότερο μειώνεται η εμπιστοσύνη της κοινωνικής πλειονότητας στο δικαστικό σύστημα, όσο περισσότερο αποκαλύπτονται οι υπόγειες, αδιαφανείς διευθετήσεις του συστήματος, όσο πληθαίνουν οι σοφιστείες των κυβερνητικών στελεχών, τόσο κλονίζεται ο ισχυρισμός των νεοφιλελευθέρων ότι εκπροσωπούν το γενικό συμφέρον της κοινωνίας, και τόσο αποδυναμώνεται η πολιτική τους ηγεμονία.

Αυτή η αποδυνάμωση έρχεται να συναντήσει τον συσσωρευμένο θυμό όσων υφίστανται την επίθεση του νεοφιλελεύθερου θηρίου από το 2010 και μετά και συντίθεται με αυτόν σε εύφλεκτο υλικό.

Η κρίση ιδεολογικής ηγεμονίας

Η εξουσία, όμως, δεν βασίζεται μόνο στην πολιτική ηγεμονία, αλλά και στην ιδεολογική ηγεμονία, στην ικανότητα δηλαδή της κυρίαρχης τάξης να διαχέει στις υποτελείς κοινωνικές τάξεις τις δικές της ηθικές αξίες και την δική της αντίληψη για αυτό που συγκροτεί την κοινωνία, για αυτό που είναι δίκαιο και για αυτό που είναι αλήθεια. Η ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού, βασίστηκε κυρίως σε δύο ισχυρισμούς και σε μία υπόσχεση:

Ο πρώτος ισχυρισμός συνοψίζεται στην φράση της Θάτσερ ότι «η κοινωνία δεν υπάρχει, υπάρχουν μόνο τα άτομα και οι οικογένειες τους». Ο δεύτερος ισχυρισμός είναι η ιδέα που θεωρητικοποίησε ο Άνταμ Σμιθ ότι από τον εγωισμό του κεφαλαιοκράτη απορρέει το γενικό συμφέρον, ότι από την απληστία των λίγων απορρέει η ευημερία των πολλών, και ότι χάριν της δεύτερης θα έπρεπε να ανεχόμαστε την πρώτη.

Η δε υπόσχεση που έδωσε ο νεοφιλελευθερισμός ήταν ότι ο πλούτος που αρχικά θα συσσωρευθεί στην κορυφή της εισοδηματικής πυραμίδας χάρη στην απληστία των λίγων θα διαχυθεί τελικά προς τα κάτω, στο σύνολο της κοινωνίας.

Με βάση αυτές τις αρχές, ο ελληνικός νεοφιλελευθερισμός επιχείρησε, με υπομονετική και επίμονη εργασία τριανταπέντε ετών να δημιουργήσει έναν νέο τύπο ανθρώπου, να κονιορτοποιήσει την κοινωνία σε άτομα που επιδιώκουν το στενό τους, προσωπικό, εγωιστικό συμφέρον, και να επαναπροσδιορίσει για αυτόν τον σκοπό τις έννοιες της αλήθειας, της δικαιοσύνης και του καλού. Έχει αποτύχει, όμως, στο εγχείρημα του αυτό: Πρώτον, όλοι πλέον γνωρίζουν ότι η υπόσχεση του νεοφιλελευθερισμού ήταν ψευδής, και ότι η απληστία των λίγων απλώς συσσωρεύει αμύθητο πλούτο για την αστική τάξη και το ανώτερο στρώμα της μικροαστικής τάξης. Δεύτερον, το κίνημα των Τεμπών συσπειρώνει την κοινωνική πλειονότητα πίσω από ηθικές αξίες που κυριαρχούσαν στον κόσμο μας πριν από τον νεοφιλελευθερισμό και είναι αντίπαλες προς αυτόν, τόσο παλιές αξίες που φτάνουν πίσω έως την Αντιγόνη του Σοφοκλή και τα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη.

Τα επίδικα αντικείμενα

Ιδού, λοιπόν, γιατί το κίνημα των Τεμπών απειλεί ισορροπίες θεμελιώδεις για την κυριαρχία του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού. Διαπλέκεται με προϋπάρχοντα ρήγματα στην πολιτική και την ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού, τα ενεργοποιεί, συντίθεται μαζί τους, και ανοίγει τον δρόμο για την ανατροπή του ελληνικού νεοφιλελευθερισμού.

Επομένως, το επίδικο αντικείμενο της υπόθεσης των Τεμπών είναι η απαίτηση της Αντιγόνης, αλλά δεν είναι πλέον μόνο αυτό. Μετά από δεκαπέντε έτη στερήσεων, πτώχευσης και ανασφάλειας της κοινωνικής πλειονότητας, ηθικής έκπτωσης και βαρβαρότητας, η ανατροπή του ελληνικού αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού έχει γίνει και αυτή επίδικο αντικείμενο του κινήματος των Τεμπών, παρόλο που κανείς δεν το επέλεξε να είναι έτσι εξαρχής.

Όλοι συμφωνούμε ότι τα Τέμπη είναι μια τραγωδία. Στην αρχαία τραγωδία, όλα ξεκινούν με ένα γεγονός που λειτουργεί ως πυροδότης. Μετά, όλα τραβούν τον δρόμο τους σε μια διαδικασία που υπερβαίνει τα υποκείμενα αλλά και τα εγκαλεί να πράξουν μέσα στα πλαίσια που εκείνη καθορίζει. Αυτός είναι ο κανόνας του παιχνιδιού και στην παρούσα ιστορική συγκυρία, τόσο για τα πρόσωπα όσο και για τις πολιτικές οργανώσεις και κόμματα. Με αυτόν και θα κριθούν.