Το ΑΒ του κεφαλαίου στον 21ο αιώνα, του Τομά Πικετί

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ
ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΟΥ 1%

Το βιβλίο «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα»1 είναι απαραίτητο σε όλες και όλους εκείνους που θέλουν να μάθουν περισσότερα για την άνιση αναδιανομή του πλούτου στους κόλπους της κοινωνίας. Διαβάζοντας αυτό το τεράστιο έργο (950 σελίδες, στις οποίες προστίθεται μεγάλη ποσότητα στατιστικών δεδομένων και πινάκων προσβάσιμων μέσω του διαδικτύου,2 μας έρχεται στο νου ένα πρώτο συμπέρασμα: το κίνημα Occupy Wall Street και άλλα που το ακολούθησαν είχαν απόλυτα δίκιο να στοχοποιήσουν το πιο πλούσιο 1%.
Πράγματι, στη Γαλλία, το 2013, το πλουσιότερο 1% κατέχει το 25% της συνολικής περιουσίας της χώρας.3 Στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), κατέχει το 30%. Στη Σουηδία, το 20%. Στις ΗΠΑ, το 32%.4 Αν συμπεριλάβουμε το τμήμα της περιουσίας που έχει αποκρυβεί στους φορολογικούς παραδείσους ή με άλλες μορφές, το ποσοστό θα αυξανόταν τουλάχιστον κατά 2 ή 3 τοις εκατό. Με απλά λόγια, το 1% του πληθυσμού είναι χοντρικά η καπιταλιστική τάξη και συγκεντρώνει ένα εντυπωσιακό μέρος της περιουσίας.5
Αν διευρύνουμε τη μελέτη στο 10% των πιο πλούσιων, φτάνουμε το 2013 στα εξής ποσοστά: στη Γαλλία, το 10% των πιο πλούσιων κατέχουν το 60% της περιουσίας. Στο Η.Β. το 70%, στη Σουηδία το 60%, στις ΗΠΑ το 70%. Χοντρικά, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το 9% που προστέθηκαν αντιπροσωπεύουν το περιβάλλον ή τους συμμάχους με την ευρεία έννοια της καπιταλιστικής τάξης.
Αυτή η συγκέντρωση του πλούτου επιδεινώθηκε παραπέρα από τότε που εκδόθηκε το βιβλίο του Πικετί.
Το λαϊκό κίνημα θα έπρεπε να προβάλει συγκεκριμένες διεκδικήσεις όσον αφορά στα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για το 1% των πιο πλούσιων και το 9% εκείνων που έπονται. Η μάζα των κινητών και ακίνητων αγαθών που κατέχουν αυτοί του 10% αποκαλύπτει σε ποιο βαθμό κατανέμεται άνισα ο πλούτος και δείχνει ότι μια αριστερή κυβέρνηση θα μπορούσε να βρει πόρους σε πολύ μεγάλη ποσότητα για να κάνει ταυτόχρονα δύο πράγματα: Να εφαρμόσει πολιτική που βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης της πλειοψηφίας του πληθυσμού και να πραγματοποιήσει βαθιές δομικές αλλαγές με τρόπο ώστε να ξεκινήσει την έξοδο από τον παραγωγικίστικο καπιταλισμό και να αντιμετωπίσει την οικολογική κρίση.
Ο Τομά Πικετί συνοψίζει σε έναν εντυπωσιακό πίνακα τα μερίδια πλούτου που κατέχουν οι 10% πλουσιότεροι, το 40% εκείνων που έπονται και το 50% των από κάτω.
Πίνακας 1. Η ανισότητα της κατοχής κεφαλαίου6

O μισός πληθυσμός των χωρών του Βορρά δεν κατέχει παρά μόνο το 5% της περιουσίας, και αυτό συνιστά προφανώς έναν επιτακτικό λόγο για να πούμε ότι όταν η αριστερά διεκδικεί το δικαίωμα να φορολογήσει την περιουσία, αυτό δεν αφορά διόλου το 50% των από κάτω. Όσο για τους μεσαίους του 40%, όπως τους αποκαλεί ο Πικετί, κατέχουν το 35% της συνολικής περιουσίας στην ηπειρωτική δυτική Ευρώπη και το 25% στις ΗΠΑ και στο Η.Β. Αποτελούνται πρωτίστως από μισθωτούς, και από μια μειοψηφία ανεξάρτητων εργαζομένων. Θα μπορούσαν και αυτοί να εξαιρεθούν από το φόρο περιουσίας, και αυτό θα αφορά σίγουρα τα τρία τέταρτα αυτών.
Αν περάσουμε από τα ποσοστά σε ποσά σε ευρώ, κατανοούμε ακόμα καλύτερα τι σημαίνει η συγκέντρωση του πλούτου από μια εξαιρετικά περιορισμένη μερίδα του πληθυσμού.

Μια ιδέα των περιουσιών των διαφόρων κατηγοριών

Σύμφωνα με τον Τομά Πικετί, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που έχουν ένα βιοτικό επίπεδο κοντά σε εκείνο της Γαλλίας, οι του 50% των από κάτω έχουν κατά μέσο όρο περιουσία 20.000 ευρώ αλλά, προσοχή, μεγάλο μέρος αυτών των νοικοκυριών δεν έχει καθόλου περιουσία ή ακόμα χειρότερα, έχει χρέη.
Το 40% των μεσαίων, όπως τους λέει ο Πικετί, έχουν μέση περιουσία 175.000 ευρώ (αυτή κυμαίνεται από 100.000 μέχρι 400.000 ευρώ). Οι του 9% των από πάνω διαθέτουν 800.000 ευρώ και το ανώτερο 1% έχει συσσωρεύσει 5 εκατομμύρια ευρώ. Φυσικά, στην κορυφή αυτού του 1% βρίσκουμε περιουσίες σαν κι αυτή του Γάλλου Bernard Arnault (LVMH), που παραμένει ο πιο πλούσιος Ευρωπαίος του κόσμου, με περιουσία 76 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Από την ανισότητα της κατανομής της ιδιωτικής περιουσίας
στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην αναγκαία αναδιανομή της

Ένας ετήσιος φόρος 1% στην περιουσία του 1% των πιο πλούσιων στην ΕΕ θα έδινε ένα ποσό 175 δισεκατομμυρίων, δηλαδή παραπάνω από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ.
Ας πάρουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της οποίας ανερχόταν το 2013 σε περίπου 14.700 δισεκατομμύρια ευρώ.7 Το σύνολο της ιδιωτικής περιουσίας των ευρωπαϊκών νοικοκυριών ανέρχεται σε περίπου 70.000 δισεκατομμύρια ευρώ. Το πλουσιότερο 1% κατέχει μόνο του χοντρικά 17.500 δισεκατομμύρια ευρώ8 (το 25% των 70.000 δισ. ευρώ). Οι του 9% που ακολουθούν κατέχουν 24.000 δισεκατομμύρια ευρώ (το 35%). Οι μεσαίοι του 40% κατέχουν 24.500 δισεκατομμύρια ευρώ (το 35,5%). Οι 50% που απομένουν κατέχουν 3.500 δισεκατομμύρια ευρώ (το 5%).9
Ο ετήσιος προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέρχεται περίπου στο 1% του ΑΕΠ της ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι ένας ετήσιος φόρος 1% επί της περιουσίας του 1% των πιο πλούσιων στην ΕΕ θα έδινε ένα ποσό 175 δισεκατομμυρίων, δηλαδή παραπάνω από τον παρόντα ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ (που ανέρχεται σε περίπου 145 δισεκατομμύρια ευρώ). Τι θα λέγαμε για ένα φόρο 5%; Αυτό δίνει μια ιδέα του τι είναι εν δυνάμει πραγματοποιήσιμο αν καταφέρναμε μέσα από την κοινωνική κινητοποίηση να πετύχουμε μια ριζοσπαστική αλλαγή πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή ακόμα και στο επίπεδο μιας μόνο χώρας της ΕΕ.10
Ένας έκτακτος φόρος (δηλαδή, που επιβάλλεται μόνο μία φορά στη διάρκεια μιας γενιάς) του 33% επί της περιουσίας του πλουσιότερου 1% στην ΕΕ θα παρείχε σχεδόν 6.000 δισεκατομμύρια ευρώ (δηλαδή, πάνω από 40 φορές περισσότερα από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ!). Και τι να πούμε για ένα «κατασχετικό» ποσοστό της τάξης του 80%;
Όλα αυτά μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε τις διαστάσεις των διακυβεύσεων που σχετίζονται με τη φορολόγηση της ιδιωτικής περιουσίας των καπιταλιστών και με τις δυνατότητες που δημιουργούνται στο πεδίο της επεξεργασίας προτάσεων για να βρεθούν τα χρήματα εκεί όπου υπάρχουν, προκειμένου να μπουν στην υπηρεσία της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Αυτό που αποδεικνύει ο Πικετί είναι ότι το 1% έχει συγκεντρώσει στη διάρκεια του χρόνου μια τέτοια ποσότητα ακίνητων και κινητών αξιών ώστε μια πολιτική που στοχεύει το πλουσιότερο 1% ή το 2,5% των πιο πλούσιων (ή ακόμα και το 10% των πιο πλούσιων) μπορεί να προσφέρει πολύ μεγάλη ελευθερία κινήσεων προκειμένου να επιτευχθεί η ρήξη με τον νεοφιλελευθερισμό.11
Σε εκείνους που ισχυρίζονται ότι αυτή η περιουσία είναι απρόσιτη επειδή μπορεί να διασχίζει εύκολα τα σύνορα, πρέπει να απαντήσουμε ότι η κατάσχεση, το πάγωμα των χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων, τα βαριά πρόστιμα και ο έλεγχος των κινήσεων των κεφαλαίων είναι ισχυρά όπλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολύ αποτελεσματικά.

Η ανισότητα της κατανομής της ιδιωτικής
περιουσίας σε πλανητικό επίπεδο

Αυτά που μόλις είπαμε για την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν να επεκταθούν στον υπόλοιπο κόσμο, επειδή από το Βορρά μέχρι το Νότο του πλανήτη γίναμε μάρτυρες της εντυπωσιακής αύξησης της περιουσίας των πιο πλούσιων. Θα μπορούσαμε επίσης να ενδιαφερθούμε, πράγμα που κάνει ο Τομά Πικετί, για μια ακόμα πιο απειροελάχιστη μειοψηφία. Το πλουσιότερο 1 εικοσάκις εκατομμυριοστό του ενήλικου πληθυσμού σε πλανητικό επίπεδο το 1987 αποτελείτο από 150 άτομα, που το καθένα τους κατείχε κατά μέσο όρο περιουσία 1,5 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Είκοσι έξι χρόνια αργότερα, το 2013, το πιο πλούσιο εικοσάκις εκατομμυριοστό μετρούσε 225 άτομα καθένα από τα οποία είχε κατά μέσο όρο 15 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή μια πρόοδος 6,4% ετησίως.12 Το 0,1% (1 χιλιοστό του παγκόσμιου πληθυσμού13) σε παγκόσμιο επίπεδο κατέχει το 20% της παγκόσμιας περιουσίας, το 1% κατέχει το 50%. Αν λάβουμε υπόψη την περιουσία του πλουσιότερου 10%, ο Τομά Πικετί εκτιμά ότι αυτή αντιπροσωπεύει το 80 ως 90% της συνολικής παγκόσμιας περιουσίας, ενώ οι 50% από κάτω κατέχουν σίγουρα λιγότερο από το 5%.14 Αυτά δίνουν μια ιδέα των διαστάσεων της αναδιανεμητικής προσπάθειας που πρέπει να γίνει. Μιας αναδιανομής που απαιτεί την κατάσχεση ενός πολύ σημαντικού μέρους της περιουσίας των πιο πλούσιων.
Ο Τομά Πικετί διαπιστώνει ότι ο ρυθμός αύξησης της περιουσίας του πλουσιότερου χιλιοστού του πλανήτη ήταν 6% ετησίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ το σύνολο της περιουσίας αυξανόταν με ρυθμό 2%. Αν δεν γίνει μια ριζική στροφή, και με όλα τα πράγματα να παραμένουν ως έχουν, σε 30 χρόνια, το 0,1% (το πλουσιότερο χιλιοστό) θα κατέχει το 60% της παγκόσμιας περιουσίας αντί για το 20% που κατείχε το 2013!15

Κι από τη μεριά των εισοδημάτων,
η κατανομή είναι επίσης εξαιρετικά άνιση

Ο Τομά Πικετί καταπιάνεται και με τα εισοδήματα της εργασίας και δείχνει ότι οι 10% πιο πλούσιοι παίρνουν το 25% των εισοδημάτων της εργασίας στην Ευρώπη και το 35% στις ΗΠΑ.
Πίνακας 2. Η συνολική ανισότητα των εισοδημάτων της εργασίας16

Αν προσθέσουμε τα εισοδήματα της εργασίας και τις άλλες μορφές εισοδημάτων (ενοίκια, τόκοι αποταμίευσης, κέρδη επιχειρήσεων, μερίσματα…), η κατανομή είναι ακόμα πιο άνιση, όπως το δείχνει ο πίνακας 3.
Πίνακας 3. Η συνολική ανισότητα των διαφόρων εισοδημάτων

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ
ΚΑΤΑ τους ΔΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ

Την παραμονή της Επανάστασης του 1789 στη Γαλλία, το τμήμα της εθνικής περιουσίας που κατείχε το πλουσιότερο δεκατημόριο πλησίαζε το 90% και το τμήμα που κατείχε το πλουσιότερο 1% έφτανε το 60%.18 Μετά από την Επανάσταση, το τμήμα του πλουσιότερου εκατοστημορίου μειώθηκε κάπως μετά από την αναδιανομή των γαιών της αριστοκρατίας και του κλήρου προς όφελος της αστικής τάξης (οι 9% και λίγο πέρα από αυτούς).
Σχετικά με τη μερίδα του λέοντος που κατείχε το πλουσιότερο εκατοστημόριο το 1789, ο Πικετί τονίζει ότι η καταγγελία του πλουσιότερου 1% από το Occupy Wall Street συνδυασμένη με την εξαγγελία «Είμαστε οι 99%» («We are the 99%») θυμίζει κατά κάποιο τρόπο τον περίφημο λίβελο «Qu’est-ce que le tiers état?» (Τι είναι η τρίτη τάξη; Δηλαδή, η αστική τάξη+ο λαός) που δημοσιεύθηκε τον Γενάρη του 1789 από τον αββά Σεγιές.19
Ο Τομά Πικετί έφτιαξε μια γραφική παράσταση που περιγράφει την εξέλιξη του μεριδίου του πλουσιότερου δεκατημόριου και εκατοστημόριου μεταξύ 1810 και 2010. Περιέλαβε τις κυριότερες ευρωπαϊκές χώρες στην κατηγορία Ευρώπη και παρουσίασε χωριστά τις ΗΠΑ.
Στην Ευρώπη, το τμήμα που κατέχει το ανώτερο εκατοστημόριο ισοδυναμεί με παραπάνω από το 80% της περιουσίας το 1810 και αυξάνεται στη διάρκεια του 19ου αιώνα και στην αρχή του 20ού για να φτάσει το 90% το 1910. Αρχίζει τότε να πέφτει ως αποτέλεσμα του πολέμου 1914-1918 και των παραχωρήσεων που η αστική τάξη υποχρεώθηκε να κάνει στους λαϊκούς αγώνες μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο.20 Η μείωση συνεχίζεται μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, για τους ίδιους λόγους, και το μερίδιο των πλουσιότερων 10% πέφτει στο πιο χαμηλό του σημείο το 1975 (λίγο κάτω από το 60%). Από εκεί και πέρα, αρχίζει να ξανανεβαίνει για να αγγίξει το 65% το 2010. Το μερίδιο του πλουσιότερου 1% ακολουθεί χοντρικά την ίδια καμπύλη, περνάει από λίγο πάνω από το 50% το 1810 σε λίγο πάνω από το 60% το 1910. Η μείωση αρχίζει το 1910 και φτάνει στο χαμηλότερο σημείο της το 1970-1975 (20%) κατόπιν αρχίζει να ξανανεβαίνει. Η εξέλιξη στις ΗΠΑ ακολουθεί την ίδια χρονολογική σειρά, αλλά είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ενώ το μερίδιο του πλουσιότερου εκατοστημορίου και δεκατημορίου ήταν μικρότερο από εκείνο των Ευρωπαίων ομολόγων τους το 19ο αιώνα, η κατάσταση αλλάζει από τη δεκαετία του 1960 και μετά: το μερίδιο της τούρτας ξεπερνάει εκείνο των Ευρωπαίων εταίρων τους.
Δύο προφανή συμπεράσματα:
1. Η παρούσα τάση είναι προς την αύξηση των ανισοτήτων, οι πλουσιότεροι 1% και 10% αυξάνουν πάρα πολύ το μερίδιο της περιουσίας που αποκτούν.
2. Η εξέλιξη της κατανομής του πλούτου μπορεί να εξηγηθεί πλήρως μέσα από την εξέλιξη των κοινωνικών αγώνων και των συσχετισμών δυνάμεων μεταξύ των τάξεων.
Ο Τομά Πικετί συνοψίζει τους λόγους που προκάλεσαν, στην περίοδο από τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο μέχρι το 1970, τη μείωση του μεριδίου των πιο πλούσιων καθώς και εκείνους που κατόπιν προκάλεσαν τη νέα αύξηση αυτού του μεριδίου: «Για να συνοψίσουμε: τα σοκ του πρώτου μισού του 20ού αιώνα (1914-1945) -δηλαδή, ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος, η μπολσεβίκικη επανάσταση του 1917, η κρίση του 1929, ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος, και οι νέες ρυθμιστικές και φορολογικές πολιτικές καθώς και οι πολιτικές ελέγχου του κεφαλαίου που βγήκαν μέσα από αυτές τις κοσμοχαλασιές- οδήγησαν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα για τα ιδιωτικά κεφάλαια στην περίοδο 1950-1960.
Η κίνηση ανασύστασης των περιουσιών ξεκινά πολύ γρήγορα, και κατόπιν επιταχύνεται με την αγγλο-σαξονική συντηρητική επανάσταση του 1979-1980, την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ το 1989-1990, τη χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση και την απορρύθμιση της περιόδου 1990-2000, γεγονός που σηματοδοτεί μια πολιτική καμπή με αντίθετη κατεύθυνση από την προηγούμενη καμπή, και που επιτρέπει στα ιδιωτικά κεφάλαια να ξαναβρούν στην αρχή της δεκαετίας του 2010, παρά την κρίση που άρχισε το 2007-2008, μια περιουσιακή ευημερία χωρίς προηγούμενο από το 1913».21
Είναι ξεκάθαρο ότι οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι προκάλεσαν βαθιά λαϊκή δυσαρέσκεια απέναντι στη καπιταλιστική τάξη, και ότι τους δυο πολέμους ακολούθησαν πολύ σημαντικοί κοινωνικοί αγώνες, που σε πολλές χώρες πήραν τη μορφή επαναστατικών κρίσεων. Η κρίση του 1929 προκάλεσε επίσης ριζοσπαστικοποίηση και σημαντικούς κοινωνικούς αγώνες (ειδικά στις ΗΠΑ). Όλα αυτά ανάγκασαν αυτούς που κυβερνούσαν να πάρουν ορισμένα μέτρα και να κάνουν παραχωρήσεις στα λαϊκά αιτήματα. Θα δούμε στη συνέχεια, για παράδειγμα, τι έκαναν οι κυβερνήσεις των κυριότερων χωρών μετά τον Πρώτο και το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο επιβάλλοντας φόρους που έθιξαν λίγο ή πολύ σοβαρά το μερίδιο της περιουσίας και τα εισοδήματα του πλουσιότερου 1%. Επίσης, ξεκινώντας από την επίθεση που εξαπολύει η καπιταλιστική τάξη ενάντια στις λαϊκές τάξεις την περίοδο 1970-1980,22 διαπιστώνουμε μια ριζική αλλαγή πολιτικής από μέρους των κυβερνήσεων, ειδικά όσον αφορά στους φόρους.

Από τη δεκαετία του 1970 και πέρα, γινόμαστε μάρτυρες
της μεγάλης επιστροφής του ιδιωτικού κεφαλαίου στις πλούσιες χώρες

Για να μετρήσει την εξέλιξη της περιουσίας,23 ο Τομά Πικετί την συγκρίνει με το εθνικό εισόδημα:24 «Στην αρχή της δεκαετίας του 1970, η συνολική αξία των ιδιωτικών περιουσιών -καθαρών από χρέη- αντιπροσώπευε εθνικό εισόδημα δύο έως τριάμισι ετών, σε όλες τις πλούσιες χώρες, σε όλες τις ηπείρους. Σαράντα χρόνια αργότερα, στην αρχή της δεκαετίας του 2010, οι ιδιωτικές περιουσίες αντιπροσωπεύουν εθνικό εισόδημα τεσσάρων έως επτά ετών,25 και αυτό πάντα σε όλες τις χώρες που μελετήθηκαν. Η γενική εξέλιξη δεν χωράει καμιά αμφιβολία: πέρα από τις φούσκες, είναι βέβαιο πως γινόμαστε μάρτυρες της μεγάλης επιστροφής του ιδιωτικού κεφαλαίου στις πλούσιες χώρες από τη δεκαετία του 1970 και δώθε, ή μάλλον στην ανάδυση ενός νέου περιουσιακού καπιταλισμού».26
Η δημόσια περιουσία μειώθηκε πάρα πολύ εδώ και 40 χρόνια, αφού πρώτα αυξήθηκε σε πολλές χώρες ειδικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Στη Γαλλία, η κυβέρνηση εθνικοποίησε το 1945 την Banque de France και τις τέσσερις μεγαλύτερες τράπεζες καταθέσεων: Crédit Lyonnais, Société Générale, Banque nationale du commerce et de l’industrie et Comptoir national d’escompte de Paris. Ο Louis Renault, το αφεντικό της αυτοκινητοβιομηχανίας Renault, συνελήφθη το Σεπτέμβρη του 1944 επειδή συνεργάστηκε με τον ναζιστή κατακτητή και η επιχείρηση εθνικοποιήθηκε το Γενάρη του 1945.27 Η βρετανική κυβέρνηση εθνικοποίησε το 1946 την Τράπεζα της Αγγλίας. Σύμφωνα με τον Πικετί, στους βιομηχανικούς και χρηματοπιστωτικούς τομείς στη Γαλλία, «το μερίδιο του κράτους στην εθνική περιουσία ξεπέρασε το 50%, από την περίοδο της δεκαετίας του 1950 μέχρι εκείνη του 1970».28
Όπως το γράφει πάντα ο Πικετί, διαπιστώνουμε: «[…] από τη μια, μια κίνηση ιδιωτικοποίησης και σταδιακής μεταβίβασης του δημόσιου πλούτου στον ιδιωτικό πλούτο από την περίοδο 1970-1980. Και από την άλλη, ένα φαινόμενο μακροπρόθεσμης ανάκαμψης των τιμών των ακίνητων και των χρηματιστηριακών περιουσιακών στοιχείων, που επιταχύνθηκε κατά την περίοδο 1980-1990, μέσα σε ένα πολιτικό πλαίσιο συνολικά πολύ ευνοϊκό για τις ιδιωτικές περιουσίες, σε σύγκριση με τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες». 29 Αυτό το δεύτερο φαινόμενο σχετίζεται βέβαια με την χρηματιστικοποίηση της οικονομίας.

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ: ΑΥΞΗΣΗ Της ΜΙΣΘΟΛΟΓΙΚΗΣ
ΑΠΟΚΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΩΡΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Η εξέλιξη χαμηλών και υψηλών μισθών
από τη δεκαετία του 1960 και δώθε

Δεν έχουμε εδώ χώρο για να συνοψίσουμε την εξέλιξη των εισοδηματικών ανισοτήτων στη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων. Θα περιοριστούμε λοιπόν να υπογραμμίσουμε την εξέλιξη στη Γαλλία από το 1968. Η γενική απεργία του Μάη του 1968 στη Γαλλία και οι συμφωνίες της Γκρενέλ που ακολούθησαν, οδήγησαν σε πολύ μεγάλη αύξηση του κατώτατου μισθού για 15 χρόνια: «Το αποτέλεσμα ήταν ότι η αγοραστική δύναμη του κατώτατου μισθού αυξήθηκε συνολικά περίπου κατά 130% μεταξύ 1968 και 1983, ενώ την ίδια χρονική περίοδο ο μέσος μισθός δεν αυξήθηκε παρά κατά 50%, εξ ου και μια πολύ μεγάλη συμπίεση των μισθολογικών ανισοτήτων. Η ρήξη με την προηγούμενη περίοδο είναι μαζική και πλήρης: η αγοραστική δύναμη του κατώτατου μισθού είχε αυξηθεί μόλις κατά 25% μεταξύ 1950 και 1968».
Η αλλαγή κατεύθυνσης έγινε το 1982-1983, όταν η κυβέρνηση του σοσιαλιστή Φρανσουά Μιτεράν κάνει δεξιά στροφή. Οι πιο υψηλοί μισθοί, εκείνοι του 1%, αυξάνονται κατά 30% μεταξύ του τέλους της δεκαετίας του 1990 και της δεκαετίας του 2010, εκείνοι του 0,1% αυξάνονται κατά 50%, μέσα σε συνθήκες στασιμότητας των μισθών.
Αν περάσουμε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, θα παρατηρήσουμε ότι ο νόμιμος κατώτατος μισθός εισήχθη το 1933, στην αρχή της προεδρίας του Φ. Ρούζβελτ, 20 χρόνια πριν από τη Γαλλία. Το απόγειό του σημειώθηκε το 1969 (προεδρία του Λίντον Τζόνσον), όταν ο κατώτατος μισθός αντιπροσώπευσε το ισοδύναμο των 10 δολαρίων την ώρα του 2013. Από τότε μέχρι σήμερα, μειώθηκε, και κατά την προεδρία του Μπαράκ Ομπάμα έφτανε μόλις και μετά βίας τα 7,25 δολάρια την ώρα.
Πάντα στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο επίπεδο του συνόλου των εισοδημάτων (μισθοί, νοίκια, κέρδη, μερίσματα…), διαπιστώνουμε ότι από το 1977 έως το 2007, το πλουσιότερο 10% οικειοποιήθηκε τα τρία τέταρτα της αύξησης του εθνικού εισοδήματος, ενώ το 1% απορρόφησε το 60% του. Για τα εναπομένοντα 90%, η αύξηση ήταν 0,5% ετησίως.
Αν λάβουμε υπόψη την κατανομή του εθνικού εισοδήματος πολλών χωρών/κλειδιά, διαπιστώνουμε ότι παντού στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών το 1% και το 1‰ των πιο πλούσιων αύξησαν το μερίδιό τους.
Μερίδιο του πλουσιότερου 1% από το εθνικό εισόδημα το 2010: ΗΠΑ περίπου 20%, Καναδάς και Ηνωμένο Βασίλειο 14-15%, Γερμανία 1%, Αυστραλία 9-10%, Ιαπωνία + Γαλλία + Ισπανία + Ιταλία 9%, Σουηδία + Δανία 7%.
Μερίδιο του ανώτερου χιλιοστού (0,1%) από το εθνικό εισόδημα: Στη δεκαετία του 1970, ΗΠΑ 2%, Γαλλία και Ιαπωνία 1,5%. Το 2010, ΗΠΑ 10% (12% αν μετρήσουμε και τις υπεραξίες επί των μετοχών), Γαλλία και Ιαπωνία 2,5%.
Ας πάρουμε μερικές από τις επονομαζόμενες αναδυόμενες χώρες για τις οποίες ο Τομά Πικετί μπόρεσε να συγκεντρώσει αξιόπιστα στοιχεία. Μερίδιο του πλουσιότερου 1% από το εισόδημα: Κίνα 4-5% το 1980 και 10-11% το 2010, Ινδία 4% το 1980 και 12% το 2010, Αργεντινή 10% το 1970 και 18% το 2010, Κολομβία 18% το 2000 και 20% το 2010.
Το ενδιαφέρον αυτών των δεδομένων, πέρα από το ότι αφορούν σε κεντρική πτυχή της περιγραφής των ανισοτήτων, είναι ότι μπορούμε έτσι να αποδείξουμε πως η εξέλιξη των εισοδημάτων είναι πλήρως συνδεδεμένη με τους κοινωνικούς αγώνες και τις πολιτικές των κυβερνήσεων.
Ένας λόγος παραπάνω για να πειστούμε ότι η συλλογική δράση είναι το στοιχείο-κλειδί που επιτρέπει να κατακτήσουμε μισθολογικές βελτιώσεις, και ειδικά των χαμηλών μισθών, καθώς και να μειώσουμε τις ανισότητες. Η δράση είναι αποφασιστικής σημασίας για να καταλήξουμε σε κυβερνητικές αποφάσεις και εργοδοτικές παραχωρήσεις.

Η εξέλιξη των φορολογικών συντελεστών:
συνδέεται επίσης με τους κοινωνικούς αγώνες

Στη Γαλλία, ενώ το 1914 ο υψηλότερος φορολογικός συντελεστής για τις ανώτερες εισοδηματικές κλίμακες δεν είναι παρά 2%, το 1920 αυξάνεται σε 50%, το 1924 σε 60% και το 1925 σε 72%. Το 1920, η απόφαση για άμεση και πολύ μεγάλη αύξηση πάρθηκε από ένα Κοινοβούλιο με δεξιά πλειοψηφία που φοβήθηκε τη γενική απεργία και τη ριζοσπαστικοποίηση που θα μπορούσε να προκαλέσει η άρνηση να γίνουν μερικές παραχωρήσεις.
Στη Γαλλία, το 1914, ο υψηλότερος φορολογικός συντελεστής στις ανώτερες εισοδηματικές κλίμακες δεν είναι παρά 2%, ανεβαίνει στο 50% το 1920, στο 60% το 1924 και φτάνει στο 72% το 1925.
Στη Γερμανία, περνάμε από 3% (1891-1914) σε 40% το 1919-1920 ενώ μαίνεται η επαναστατική κρίση. Στις ΗΠΑ, περνάμε από 8% πριν τον πόλεμο του 1914-18 σε 77% μετά από τον πόλεμο.
Γινόμαστε μάρτυρες της ίδιας εξέλιξης στον φορολογικό συντελεστή κληρονομιάς. Ο νομοθέτης επιβάλλει πολύ υψηλούς συντελεστές κάτω από τη λαϊκή πίεση. Αυτό αρχίζει αμέσως μετά το 1914-18 και μεγεθύνεται ως επακόλουθο της κρίσης της δεκαετίας του 1930. Ενώ ο υψηλότερος συντελεστής δεν έφτανε παρά στο 6,5% στη Γαλλία πριν από τον πόλεμο (στη πράξη, αυτό μειωνόταν στο 1%), περνάει στο 30%. Στη Γερμανία, περνάμε από 0% πριν τον πόλεμο σε 35% μετά τον πόλεμο. Στις ΗΠΑ, φτάνουμε στο 70% για τις κληρονομιές το 1937-1939. Όπως τονίζει π Πικετί, ο φορολογικός συντελεστής κληρονομιάς είναι σημαντικός και θεωρείται ζωτικής σημασίας από το 10% των πλουσιότερων, καθώς το τμήμα των κληρονομημένων μεγάλων περιουσιών είναι της τάξης του 60-70%.
Ας επιστρέψουμε στον ανώτερο φορολογικό συντελεστή εισοδήματος. Την παραμονή της κρίσης του Οκτώβρη 1929, ο ανώτερος συντελεστής μειώνεται σε 25% από τον πρόεδρο Χούβερ. Το 1933, ο Ρούζβελτ τον αυξάνει σε 63% ήδη από τον πρώτο χρόνο της προεδρίας του, κατόπιν σε 79% το 1937 (ξεπερνώντας έτσι το 70% που εφαρμοζόταν από το 1919) κατόπιν σε 88% το 1942 και τέλος σε 94% το 1944. Ο ανώτερος συντελεστής διατηρείται στο 90% μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Θυμίζουμε πως ο Δημοκρατικός υποψήφιος Τζορτζ ΜακΓκόνερν, το 1972, προτείνει στη προεδρική του εκστρατεία να ανεβάσει στο 100% τον ανώτερο φορολογικό συντελεστή εισοδήματος. Ο Νίξον κερδίζει στις εκλογές. Ο συντελεστής περνάει σταδιακά στο 70% μέχρι την αρχή της δεκαετίας του 1980. Ο Ρέιγκαν τον κατεβάζει στο 60%. Τέλος της δεκαετίας του 1980, μειώνεται στο 40%, κατόπιν υπό τον Τζ. Μπους στο 35%. Στην περίοδο 1932-1980, ο ανώτερος συντελεστής είναι κατά μέσο όρο 81% (στο οποίο προστίθενται 5 έως 10% που παρακρατείται από τις Πολιτείες).
Η Γαλλία και η Γερμανία εφαρμόζουν, από τη δεκαετία του 1940 μέχρι τη δεκαετία του 1980, ανώτερους συντελεστές 50-70%. Στο Ην. Βασίλειο, ο ανώτερος συντελεστής αγγίζει το 98% στη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 και πάλι ξανά στη δεκαετία του 1970.
Τέλος, είναι αξιοσημείωτο ότι ο ανώτερος συντελεστής εφαρμόζεται στην πράξη στα εισοδήματα του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού.
Η ριζική μείωση των ανώτερων συντελεστών, ειδικά στις ΗΠΑ και στο Ην. Βασίλειο από τη δεκαετία του 1980 και δώθε, επέτρεψε την εξαιρετικά μεγάλη αύξηση των μισθών των ανώτερων διευθυντικών στελεχών των επιχειρήσεων και του μεριδίου του πλουσιότερου 1% στο εθνικό εισόδημα και στην περιουσία.
Συμπέρασμα του Πικετί αφού πρώτα έκανε ανασκόπηση της εξέλιξης των υψηλότερων φόρων εισοδήματος: χρειάζεται ένας πολύ υψηλός φορολογικός συντελεστής, πάνω από 80% (82% για την ακρίβεια!) που εφαρμόζεται σε εισοδήματα πάνω από 500.000 $ ή 1 εκατομμύριο και 50 ή 60% στα εισοδήματα πάνω από 200.000 δολάρια.
Ο Πικετί παραδέχεται ότι, στις σημερινές συνθήκες, δεν θα είναι εύκολο να γίνει. Στις ΗΠΑ, η Βουλή είναι κατά πολύ υπέρ του 1%. Και υπάρχει λόγος για αυτό, καθώς, σύμφωνα με μια σοβαρή εκτίμηση, η μέση περιουσία των μελών του Κοινοβουλίου των ΗΠΑ ανερχόταν σε 15 εκατομμύρια δολάρια το 2012.
Και εδώ επίσης, τα αποτελέσματα των ερευνών του Πικετί δείχνουν ότι πρέπει να συνδυάσουμε δυο δράσεις αποφασιστικής σημασίας:

• Μια πλατιά καμπάνια πληροφόρησης και επιμόρφωσης για να κάνουμε γνωστά στο μέγιστο βαθμό τα διδάγματα της ιστορίας του 20ού αιώνα σχετικά με τις φορολογικές πολιτικές, που επηρεάστηκαν άμεσα από την πίεση της λαϊκής κινητοποίησης.
• Να περάσουμε στην κινητοποίηση, στο πλαίσιο μιας πλατφόρμας που συγκεντρώνει σειρά στόχων ιεραρχημένων με σειρά προτεραιότητας.

Σημειώσεις-παραπομπές:

1. Thomas Piketty, Le capital au XXIe siècle, Le Seuil, 2013, 970 pp.(στα ελληνικά, Τομά Πικετί, Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα, εκδ. Πόλις, σελ. 750). Έχουν ήδη δημοσιευθεί πολλά ενδιαφέροντα σχόλια για αυτό το σημαντικό έργο. Για αυτό δεν θα αναφερθώ σε αρκετά ζητήματα με τα οποία καταπιάστηκαν αυτά τα σχόλια και αρχίζω κατευθείαν με κάποια πρακτικά διδάγματα. Ανάμεσα στα ήδη δημοσιευμένα σχόλια: 1. Voir dans la revue Les Possibles d’ATTAC rance «Réflexions sur «Le capital au XXIe siècle» de Thomas Piketty» par François Chesnais ttps://cadtm.org/Reflexions- (et « Éléments de réponses à François Chesnais » par Thomas Piketty ttps://cadtm.org/Elements-de-); 2. voir aussi Jean-Paul Petit dans la revue Inprecor: ttp://gesd.free.fr/jppetit.; 3. voir Robert Boyer: http://gesd.free.fr/boyerpik.; 4. voir Michel Husson, http://hussonet.free.fr/
2. http://piketty.pse.ens.fr/
3. Η περιουσία, με απλά λόγια δηλαδή το σύνολο των ιδιωτικών κινητών και ακίνητων αγαθών απαλλαγμένων από χρέη. Ο Τομά Πικετί θεωρεί ότι σήμερα, η συνολική περιουσία μιας χώρας (ιδιωτική περιουσία + δημόσια περιουσία) σαν τη Γαλλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Βέλγιο αντιστοιχεί πρακτικά στην καθαρή ιδιωτική περιουσία, μια και η καθαρή δημόσια περιουσία ισοδυναμεί χοντρικά με μηδέν καθώς το δημόσιο χρέος αντιπροσωπεύει σχεδόν το 100% του ΑΕΠ. Δεν μπαίνω σε περισσότερες λεπτομέρειες. Για περισσότερα, βλέπε Πικετί.
4. P. 542 à 555.
5. Σε όλο αυτό το άρθρο, ο όρος «περιουσία» αντιστοιχεί σε αυτό που ο Πικετί λαβαίνει υπόψη για να κάνει τους υπολογισμούς του (βλέπε πιο πάνω). Δεν περιλαμβάνει άλλα στοιχεία της περιουσίας που συνιστούν ανεκτίμητο πλούτο και είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση της ανθρωπότητας και της φύσης. Για μια συζήτηση για τον πλούτο και την αξία, που βγαίνει από το πλαίσιο αυτού του άρθρου, βλέπε το βιβλίο του Jean-Marie Harribey, La richesse, la valeur et l’inestimable, Paris, Les liens qui libèrent, 2013.
6. Tableau tiré du tableau 7.2, p.391.
7. p. 109.
8. Δηλαδή το ισοδύναμο του 120% του ΑΕΠ της ΕΕ!
9. p.741.
10. Nota bene: Οι προτάσεις που διατυπώνονται σε αυτό το άρθρο είναι της ευθύνης του συγγραφέα και δεν δεσμεύουν καθόλου τον Τομά Πικετί. Όταν ο συγγραφέας συνοψίζει μια πρόταση του Τομά Πικετί, το αναφέρει ξεκάθαρα.
11. Ο Τομά Πικετί γράφει: «Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση ενός φόρου περιουσίας που θα επιβαλλόταν με μηδενικό συντελεστή στις περιουσίες άνω του 1 εκατομμυρίου ευρώ, με 1% στο τμήμα των περιουσιών μεταξύ 1 και 5 εκατομμύρια ευρώ, και 2% στο τμήμα των περιουσιών άνω των 5 εκατομμυρίων ευρώ. Εφαρμοσμένος στο σύνολο των χωρών της ΕΕ, ένας τέτοιος φόρος θα αφορούσε περίπου το 2,5% του πληθυσμού και θα απέφερε κάθε χρόνο το ισοδύναμο του 2% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ» (p.860). Να σημειώσουμε ότι και μόνον η εφαρμογή αυτής της πρότασης, που είναι πολύ μετριοπαθής, θα έδινε το ισοδύναμο του προϋπολογισμού της ΕΕ πολλαπλασιασμένου επί δύο!
12. p.692.
13. Είναι περίπου 4,5 εκατομμύρια ενήλικες.
14. p.698.
15. p.700.
16. Πίνακας που έγινε από τον συγγραφέα του άρθρου στη βάση των δεδομένων του Πίνακα 7.1, p.390.
17. Πίνακας που έγινε από τον συγγραφέα του άρθρου στη βάση των δεδομένων του Πίνακα 7.3, p.392
18. Chapitre 10, p. 544.
19. «Τι είναι το tiers état (η τρίτη τάξη); Τα πάντα. Τι ήταν μέχρι τώρα στη πολιτική τάξη πραγμάτων; Τίποτα. Τι θέλει; Να γίνει κάτι σε αυτήν».
20. Η γραφική παράσταση παρουσιάζει μια εξέλιξη τη δεκαετία ή και παραπάνω προκειμένου να αναδείξει όσο γίνεται πιο καθαρά την εξέλιξη. Αν η γραφική παράσταση είχε δείξει την εξέλιξη από τον ένα χρόνο στον άλλο, θα είχαμε σίγουρα διαπιστώσει την αύξηση του μεριδίου των πλουσιότερων στα τέλη της δεκαετίας του 1920.
21. Chapitre 1, p.76
22. Από τη μεριά μου, ανάλυσα με συνθετικό τρόπο τη στροφή του τέλους της περιόδου 1970-αρχής 1980 σε διεθνές επίπεδο ειδικά στο: «Au Sud comme au Nord, de la grande transformation des années 1980 à la crise actuelle», https://cadtm.org/Au-Sud-, που δημοσιεύτηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2009, και στο βιβλίο Un coup d’œil dans le rétroviseur. L’idéologie néolibérale des origines jusqu’à aujourd’hui, Le Cerisier, Mons, 2010.
23. Η εθνική περιουσία (ή το εθνικό κεφάλαιο, όπως επίσης την αποκαλεί ο Τ. Πικετί). Αυτό που προκαλεί σύγχυση, βλέπε annexe 1. Le Capital au XXIe s.: Précision dans la recherche et confusion dans la théorie) είναι το «άθροισμα των μη χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων (οικίες, οικόπεδα, εμπορικά περιουσιακά στοιχεία, κτήρια, μηχανήματα, εξοπλισμοί, ευρεσιτεχνίες και άλλα περιουσιακά στοιχεία που κατέχονται άμεσα) και των χρηματοπιστωτικών περιουσιακών στοιχείων (τραπεζικοί λογαριασμοί, ειδικοί αποταμιευτικοί λογαριασμοί, ομόλογα, μετοχές και άλλα εταιρικά μερίδια, κάθε λογής χρηματοπιστωτικές επενδύσεις, ασφαλιστήρια συμβόλαια ζωής, συνταξιοδοτικά ταμεία κ.λπ.), μείον τα παθητικά (δηλαδή, όλα τα χρέη). Αν περιοριστούμε στα ενεργητικά και τα παθητικά που κατέχονται από ιδιώτες, τότε έχουμε την ιδιωτική περιουσία ή ιδιωτικό κεφάλαιο. Αν πάρουμε τα ενεργητικά και τα παθητικά που κατέχει το κράτος και οι δημόσιες διοικήσεις (τοπική αυτοδιοίκηση, διοικήσεις κοινωνικής ασφάλισης κ.λπ.), τότε έχουμε τη δημόσια περιουσία ή δημόσιο κεφάλαιο’ Chapitre 1, p. 86.
24. Ο Πικετί εξηγεί πώς υπολογίζεται το εθνικό εισόδημα: αφαιρούμε από το εθνικό ακαθάριστο προϊόν (ΑΕΠ) την ετήσια υποτίμηση του κεφαλαίου και κατόπιν προσθέτουμε τα καθαρά εισοδήματα που εισπράχθηκαν στο εξωτερικό (ή αφαιρούμε τις καθαρές πληρωμές που έγιναν προς το εξωτερικό αν αυτές ξεπερνάνε τα εισοδήματα). Chapitre 1, Voir p. 78-79.
25. Ο Τ. Πικετί διευκρινίζει εξάλλου ότι αν λαβαίναμε υπόψη, στον υπολογισμό της περιουσίας, τα χρηματοπιστωτικά ενεργητικά και παθητικά, τότε η διογκωμένη με αυτό τον τρόπο περιουσία θα αντιπροσώπευε 10 έως 15 φορές το εθνικό εισόδημα – 20 φορές στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου. Υπενθυμίζει ότι από τον 19ο αιώνα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, η περιουσία αντιστοιχούσε σε 4 έως 5 χρόνια εθνικού εισοδήματος. Αν λαβαίναμε υπόψη τα παράγωγα, θα φτάναμε σε πολύ μεγαλύτερα μεγέθη (p.305-306).
26. Chapitre 5, p. 273.
27. Chapitre 3, p. 218-219.
28. Chapitre 3, p. 219.
29. Chapitre 5, p. 273-274.